گازهای همراه یا مشعل، گازهایی هستند که در صنایع نفت و گاز به‌صورت گازهای همراه تولیدی با نفت یا به‌عنوان محصول جانبی در تأسیسات نفت و گاز تولید می‌شوند، اما به دلایل مختلف ازجمله محدودیت‌های فنی یا نبود سرمایه‌گذاری و امکانات مناسب، در همان محل تولید بدون هیچ‌گونه بهره‌برداری می‌سوزند که این اقدام افزون بر زیان اقتصادی، آسیب‌های زیست‌محیطی نیز در پی دارد.

اگرچه وجود مقداری از گازهای همراه برای ایمنی پالایشگاه‌ها همواره لازم است و درواقع حذف مشعل از واحدهای فرایندی نفت و گاز ممکن نیست، اما در دیگر کشورها، برنامه‌های موفقی برای کاهش نسبت گازهای مشعل (حجم تولید گازهای همراه نسبت به مقدار تولید نفت) اجرا شده است.

دولت‌های مختلف نیز همواره بر جمع‌آوری این گازها و هدایت آن به زنجیره‌ارزش صنعت نفت تأکید داشته‌اند، اما درعمل، تا آغاز دولت سیزدهم، اقدامی جدی انجام نشد.

دولت سیزدهم با هدف جمع‌آوری این گازها، پروژه‌های مختلفی را تعریف کرد. حتی با توجه به آنکه گازهای مشعل، می‌تواند به‌عنوان خوراک مطلوب واحدهای پتروشیمی مصرف شود، هلدینگ‌های بزرگ پتروشیمی را وارد مرحله اجرایی این طرح‌ها کرد تا مشکل سرمایه‌گذاری در این زمینه حل شود.

اجرای طرحی محیط‌ زیستی با توجیه اقتصادی

نکته مهم آن است که اجرای این طرح‌ها، از نظر اقتصادی نیز جذاب است و بنابر گفته مسئولان وزارت نفت، حجم سرمایه‌گذاری که باید در عرصه جمع‌آوری گازهای مشعل انجام شود، بیش از 5 میلیارد دلار است که ارزش صادراتی این مقدار گاز نیز بین 3 تا 5 میلیارد دلار برآورد می‌شود؛ بنابراین سرمایه‌گذاری انجام‌شده حداکثر ظرف یک و نیم سال بازپرداخت خواهد شد.

هفته گذشته با وجود این جذابیت اقتصادی و حتی الزام قانونی، گزارش کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درباره «اجرای ناقص تکالیف قانونی مربوط به جمع‌آوری گازهای همراه تولید نفت و مشعل» با رأی موافق نمایندگان به قوه قضائیه ارجاع شد.

در این گزارش، به‌نقل از آمارهای وزارت نفت، حجم سوزاندن گازهای همراه نفت ایران در سال 1401 حدود 18 میلیارد و 430 میلیون مترمکعب اعلام شده است.

از سویی در سال 1401 روزانه بیش از 50 میلیون مترمکعب گاز همراه سوزانده شده که این مقدار، طبق برآوردهای مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی معادل 22درصد مقدار ناترازی گاز در زمستان این سال بوده است. همچنین می‌توان گفت حجم گاز مشعلی که در این سال سوزانده شده است، با ارزش صادرات سالانه گاز کنونی ایران به کشورهای همسایه برابری می‌کند.

سوزانده‌شدن بیش از 18 میلیارد مترمکعب گاز همراه در سال 1401 در شرایطی رخ داده است که در سال 1399، وزیر نفت دولت دوازدهم در مصاحبه با رسانه‌ها، از پایان سوزاندن گازهای مشعل در سال 1401 سخن گفته بود؛ اما بر کسی پوشیده نیست که شکل‌گیری چنین وضعیتی، بیش از هر چیز به تعلل و سرمایه‌گذاری‌نکردن دولت گذشته در این حوزه مربوط می‌شود.

وعده صادق دولت سیزدهم برای پایان‌بخشی به سوختن گازهای مشعل‌

بااین‌حال، طبق گفته‌های هوشنگ فلاحتیان، معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی، با اقدام‌های انجام‌شده از سوی وزارت نفت دولت سیزدهم، در سال 1402 مقدار جمع‌آوری گازهای همراه روزانه به حدود 15 تا 18 میلیون مترمکعب افزایش یافته است.

او در این زمینه می‌گوید: تا پیش از سال 1401، روزانه یک‌میلیون و 400 هزار مترمکعب گاز همراه جمع‌آوری می‌شد که در پایان سال 1401، جمع‌آوری گازهای همراه به‌طور روزانه به 8 میلیون و 200 هزار مترمکعب رسید.

معاون وزیر نفت در امور برنامه‌ریزی اعلام کرد: تا پایان امسال نیز 15 میلیون مترمکعب گاز مشعل بیشتری جمع‌آوری خواهد شد؛ هرچند در گذشته عقب‌ماندگی داشتیم، اما هدف‌گذاری این است که تا پایان 1404 عمده این گازها جمع‌آوری شود و فقط حدود 10درصد از این گازها برای ایمنی پالایشگاه‌ها باقی خواهد ماند.

اجرای کدام پروژه‌ها سبب جمع‌آوری گازهای همراه شد؟

برای پاسخ به این پرسش باید گفت تا سال 1401 از میدان‌های «پارسی گلاستر»، «مارون 3» و «منصوری» به‌ترتیب به‌طور روزانه 100، 430، 280 هزار مترمکعب و از میدان «مارون 6»، 620 هزار مترمکعب، گاز همراه جمع‌آوری شده است.

همچنین در سال 1401 روزانه یک‌میلیون و 900 هزار مترمکعب گاز از «میدان چشمه‌خوش»، 6 میلیون و 300 هزار مترمکعب در «کارخانه گاز و گاز مایع 3200» (پالایشگاه گاز هویزه خلیج فارس) گاز همراه جمع‌آوری شده است.

در سال 1402 نیز با اقدام‌های انجام‌شده روزانه حدود 9 میلیون مترمکعب از میدان‌های نفتی «آغاجاری» و «گچساران» و یک میلیون و 700 هزار مترمکعب از میدان‌های کارون و مارون، گاز همراه نفت جمع‌آوری شد.

جمع‌آوری گازهای همراه میدان‌های نفت‌شهر، سروستان و سعادت‌آباد، مابقی گازهای همراه غرب کارون، خشت، مسجدسلیمان، بقیه گازهای همراه آغاجاری و کارون و مارون و گازهای تکمیلی که باید به ان‌جی‌ال 3100 برود، افزون بر اقدام‌های یادشده، درمجموع حدود 15 میلیون مترمکعب در روز تخمین زده می‌شود که در برنامه اجرایی سال 1403 قرار دارد. جمع‌آوری گازهای سکوی سلمان و آغاجاری و گچساران نیز براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده، در سال 1404 محقق ‌می‌شود.

به گزارش شانا، جمع‌آوری گازهای مشعل از اقدام‌های با اولویت بالا در وزارت نفت دولت سیزدهم بوده است، زیرا حرکتی محیط‌زیستی به‌منظور ایجاد ارزش‌ افزوده و رفع نیازهای گازی کشور شمرده می‌شود. البته باید در نظر داشت که با توجه به برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده برای افزایش تولید نفت و گاز در کشور، به‌صورت طبیعی، شاهد گازهای مشعل جدید خواهیم بود که برای آن‌ها نیز باید هم‌زمان با اجرای طرح‌ها، برنامه‌ریزی برای جمع‌آوری گازهای همراه انجام شود.