به گزارش نسیم اقتصاد به نقل از ایسنا، هرچند که در روزهای ابتدای شروع کار دولت سیزدهم وزارت نفت با معضلاتی همچون بلاتکلیفی میعانات گازی روی آب و ناترازی روزانه 250 میلیون مترمکعبی گاز مواجه بود، اما دیری نگذشت که راهی برای این مشکلات پیدا شد تا جایی که اکنون روزانه 800 تا 854 هزار بشکه میعانات گازی در کشور تولید می‌شود و علی‌رغم تحریم ها و مانع تراشی‌ها، میزان ذخیره روی آب این فراورده نفتی به صفر رسیده است.

با وجود تحریم‌های بی‌سابقه آمریکا، سال قبل با ثبت بالاترین رکورد صادرات نفت از زمان شروع تحریم‌ها تاکنون، درآمدهای نفتی دو برابر شد، سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران افزایش یافت، صادرات گاز افزایش یافت، امنیت انرژی کشور تأمین شد، ایران برای نخستین بار توانست به آرزوی پالایشگاه‌داری فراسرزمینی دست یابد، صادرات خدمات فنی و مهندسی را افزایش دهد و سرانجام اقدام‌های دیگری مانند وصول مطالبات معوق را رقم بزند.

هم‌اکنون ایران ظرفیت تولید نفت حدود 3 میلیون و 900 هزار بشکه در روز دارد، تولید واقعی نفت کشور هم روزانه بیش از 3 میلیون بشکه اعلام شده است. از سوی دیگر ایران در مجموع 10 پالایشگاه نفت خام و میعانات‌گازی خود ظرفیت پالایش تا 2 میلیون و 300 هزار بشکه دارد که از این مقدار حدود 450 هزار بشکه مربوط به میعانات گازی و پالایشگاه ستاره‌خلیج‌فارس است.

هم‌اکنون ایران ظرفیت تولید نفت حدود 3 میلیون و 900 هزار بشکه در روز دارد، تولید واقعی نفت کشور هم روزانه بیش از 3 میلیون بشکه اعلام شده است. از سوی دیگر ایران در مجموع 10 پالایشگاه نفت خام و میعانات‌گازی خود ظرفیت پالایش بیش از روزانه 2 میلیون و 200 هزار بشکه تا 2 میلیون و 300 هزار بشکه دارد که از این مقدار حدود 450 هزار بشکه مربوط به میعانات گازی و پالایشگاه ستاره‌خلیج‌فارس است. 9 پالایشگاه دیگر ایران البته خوراک نفت خام دریافت می‌کنند که در صورت کار با ظرفیت کامل، روزانه رقمی حدود یک میلیون و 700 هزار بشکه تا یک میلیون و 800 هزار بشکه نفت خام نیاز دارند.

البته پالایشگاه‌های کشور در بازه‌های زمانی مختلف تعمیرات و نگهداری دوره‌ای دارند که همه یا بخشی از دریافت خوراک نفت خام را متوقف می‌کنند و مصرف داخلی نفت خام کشور کاهش می‌یابد. برای نمونه در اردیبهشت‌ماه پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند تعمیرات دوره‌ای داشته که بخشی از خوراک دریافتی آن با کاهش همراه شده است.

بنابراین ایران در حالی که روزانه بیش از 3 میلیون بشکه نفت خام تولید می‌کند، ظرفیت تولید بیش از 3 میلیون و 800 هزار بشکه نفت خام را نیز دارد که با افزایش مقدار صادرات، این ظرفیت بالقوه به صورت می‌تواند تبدیل به بالفعل شده و با افزایش تولید، نفت بیشتری روانه بازارهای جهانی کند.

افزون بر این، ایران ظرفیت تولید روزانه 800 هزار بشکه میعانات گازی نیز دارد، رشد صادرات نفت و میعانات را از صفر شدن ذخایر میعانات گازی روی آب نیز می‌توان فهمید. با وجود ذخیره 87 میلیون بشکه‌ای میعانات در آغاز به‌کار دولت سیزدهم، اکنون با صادرات آن ذخیره میعانات گازی ایران روی آب به صفر رسیده بنابراین صادرات روزانه یک میلیون و 600 هزار بشکه نفت ایران با توجه به آمار تولید و مصرف پالایشگاه‌های کشور در کنار استفاده از نفت ذخیره‌شده در دولت گذشته، به‌طور کامل امکان‌پذیر است.

موضوع دیگری که البته افزایش تولید و صادرات پایدار نفت ایران را تأیید می‌کند، استناد به گزارش مرکز آمار ایران درباره رشد اقتصادی سال 1401 است، ایران پارسال رشد اقتصادی 4.8 درصد با نفت و 4.5 درصد بدون احتساب نفت را تجربه کرده است. این اختلاف نشان می‌دهد نفت نقش مهمی در تولید ناخالص داخلی داشته است.

نقش پررنگ نفت در رشد اقتصادی

نقش پررنگ نفت در رشد اقتصادی سال گذشته اقتصاد ایران نیز به وضوح افزایش پایدار صادرات نفت و میعانات گازی را تأیید می کند. بخش استخراج نفت و گاز در سال 1401 رشد 7 درصدی را تجربه کرده است که زمینه را برای افزایش صادرات نفت کشور فراهم می‌کند. نباید از یاد برد که در اواخر سال 1400 با سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت ایران و بازسازی و نوسازی تأسیسات استخراج نفت، ظرفیت تولید نفت ایران به پیش از تحریم‌ها بازگشت و ایران ظرفیت تولید 3 میلیون و 838 هزار بشکه نفت در روز را دارد.

در اواخر سال 1400 با سرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت ایران و بازسازی و نوسازی تأسیسات استخراج نفت، ظرفیت تولید نفت ایران به پیش از تحریم‌ها بازگشت و ایران ظرفیت تولید 3 میلیون و 838 هزار بشکه نفت در روز را دارد.

بنابراین هر زمان که نیاز باشد می‌توان تولید واقعی نفت خود را از حدود 3 میلیون بشکه در روز فعلی تا این مقدار افزایش دهد و افزون بر تأمین نیاز داخلی، تقاضاهای صادراتی را نیز پاسخگو باشد. در واقع از ابتدای دولت سیزدهم تا امروز، میزان صادرات نفت با وجود تشدید تحریم‌ها و بر خلاف پیش‌بینی‌های گذشته، یک روند افزایشی پایدار را تجربه کرده است که ناشی از شیوه‌های نو بازاریابی و بازارسازی برای نفت و میعانات گازی ایران بوده است.

رکورد صادرات نفت شکسته شد

همزمان با تلاش وزارت نفت و دولت سیزدهم با هدف گسترش دیپلماسی انرژی در دنیا، شاهد افزایش صادرات نفت خام بودیم و منابع داخلی و خارجی هم خبرهای خوش وزیر نفت و مسئولان اقتصادی کشور در این باره را تایید کردند، برای نمونه خبرگزاری رویترز پارسال به نقل از بعضی از شرکت‌های بین‌المللی ناظر بر انتقال نفت گزارش داده با وجود تحریم‌های آمریکا صادرات نفت ایران در دو ماه آخر سال گذشته میلادی (2022) افزایش یافته است. بر اساس بعضی تخمین‌ها، از زمان به قدرت رسیدن دولت جدید آمریکا که در مذاکرات احیای برجام شرکت داشت، ایران بیشترین صادرات نفتی را از سال 2019 میلادی داشته است. این در حالی است که مذاکرات احیای برجام متوقف شده و روسیه هم پس از حمله به اوکراین اقدام به فروش نفت با تخفیف کرده است که چالشی برای صادرت نفت ایران محسوب می‌شود.

خبرگزاری‌ بولمبرگ هم به‌تازگی در گزارشی با عنوان «ورود بی‌سر و صدای نفت ایران به بازارهای جهانی» از افزایش صادرات نفت ایران خبر داده و اعلام کرده که این رقم در ماه مه امسال به روزانه یک میلیون و 600 هزار بشکه و بالاترین مقدار در پنج سال اخیر رسیده است. خبرگزاری رویترز هم در گزارشی به نقل از مؤسسه‌های مشاوره‌ای، داده‌های حمل‌ونقل و منابع مطلع از این موضوع آورده است که صادرات و تولید نفت خام ایران با وجود تحریم‌های آمریکا به بالاترین سطح در سال 2023 میلادی رسیده است.

همچنین داده‌های تازه‌ترین بولتن آماری سالانه اوپک نشان می‌دهد ارزش صادرات نفت ایران در سال 2022 میلادی از مرز 42 میلیارد دلار گذشت. ارزش صادرات نفت ایران در سال 2022 میلادی، به 42 میلیارد و 600 میلیون دلار رسید که در مقایسه با رقم 25 میلیارد و 500 میلیون دلار در سال 2021 و 7 میلیارد و 900 میلیون دلار در سال 2020 و 19 میلیارد و 400 میلیون دلار در سال 2019 افزایش داشته است.

ثبت رقم بیش از 42 میلیارد دلاری برای ارزش صادرات نفت خام ایران در سال 2022 میلادی نشان می‌دهد این رقم به‌دنبال افزایش فروش محموله‌های نفتی در حال نزدیک شدن به رقم 60 میلیارد و 500 میلیون دلار ثبت‌شده در سال 2018 است. مجموع ارزش صادرات نفت اعضای اوپک در سال 2022 میلادی به 873 میلیارد و 500 میلیون دلار رسید که در مقایسه با رقم 566 میلیارد و 400 میلیون دلار ثبت‌شده در سال 2021 میلادی افزایش نشان می‌دهد.

در همین حال، اداره اطلاعات انرژی آمریکا به‌تازگی در گزارشی اعلام کرده بود جمهوری اسلامی ایران با درآمد 54 میلیارد دلاری از صادرات نفت در سال 2022، در میان اعضای اوپک جایگاه پنجم را به خود اختصاص داد.

 داده‌های بولتن آماری سالانه اوپک همچنین از افزایش 161 هزار بشکه‌ای تولید نفت خام ایران در سال 2022 میلادی نسبت به سال 2021 میلادی حکایت دارد، به‌طوری که رقم تولید نفت خام ایران بر اساس آمارهای منابع ثانویه در سال 2022 میلادی 2 میلیون و 554 هزار بشکه ثبت شده است، در حالی که این مقدار در سال 2021 میلادی 2 میلیون و 392 هزار بشکه در روز بود.

اجرای چند طرح جدید پالایشی در صنعت نفت در سال‌های پیش رو در دستور کار قرار گرفته است که در مجموع حدود 16.5 میلیارد یورو معادل 18 میلیارد دلار به این طرح‌های جدید اختصاص خواهد یافت. طرح احداث پتروپالایشگاه جدید 300 هزار بشکه‌ای شهید قاسم سلیمانی با 11.5 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری، طرح احداث پالایشگاه خوزستان با برآورد اولیه 4.5 میلیارد دلار و گام دوم طرح توسعه و تثبیت ظرفیت پالایشگاه آبادان با یک میلیارد و 700 میلیون یورو از جمله مهم‌ترین این طرح‌ها است. در تأمین منابع مالی پروژه پالایشگاه شهید سلیمانی از روش‌های مختلفی از جمله فاینانس، منابع بانکی و سرمایه‌های مردمی بهره گرفت خواهد شد.

توجه ویژه به پالایشگاه های فراسرزمینی

از سویی وزارت نفت هم‌زمان با افزایش سرمایه‌گذاری و توجه به بحث پالایشگاه‌سازی در داخل ایران نیم‌نگاهی به این بحث در خارج از کشور نیز داشته است، از آنجایی که بیشتر پروژه‌های صنعت نفت در کشورهای آمریکای لاتین از سوی شرکت‌های آمریکایی و اروپایی نیمه‌کاره رها شده است، از این رو موضوع صدور خدمات فنی و مهندسی برای توسعه آنها از ابتدای دولت سیزدهم در دستور کار قرار گرفت.

 در جریان سفر اخیر جواد اوجی، وزیر نفت به سه کشور ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهایی با آنها امضا شد که برای توسعه از ظرفیت وزارت نفت ایران و بخشی از ظرفیت بخش خصوصی شامل پیمانکاران و سازندگان توانمند کشور بهره برده خواهد شد.

رؤیای چند ده ساله ایران در استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌های فراسرزمینی در دو سال فعالیت دولت سیزدهم محقق و ایران برای استفاده از ظرفیت خالی پالایشگاه‌های خارج از کشورمان با دیدِ باز و با تکیه بر توان و خدمات فنی و مهندسی وارد میدان شد.

همچنین رؤیای چند ده ساله ایران در استفاده از ظرفیت پالایشگاه‌های فراسرزمینی در دو سال فعالیت دولت سیزدهم محقق و ایران برای استفاده از ظرفیت خالی پالایشگاه‌های خارج از کشورمان با دیدِ باز و با تکیه بر توان و خدمات فنی و مهندسی وارد میدان شد.

 بخش پالایش ونزوئلا به‌دلیل تحریم‌های وضع‌شده علیه این کشور دچار فرسودگی مزمن است و شرکت‌های داخلی این کشور هم توانایی بالایی برای روزآمد کردن پالایشگاه‌ها نداشتند. در سال 2020 ظرفیت اسمی پالایشی این کشور روزانه یک میلیون و 300 هزار بشکه و تولید پالایشی این کشور 123 هزار بشکه بوده است زیرا ونزوئلا همانند ایران درگیر تحریم‌های یکجانبه آمریکا است و همکاری دو کشور و استفاده از تجارب متقابل به کم کردن اثر تحریم کمک خواهد کرد.

نفت ایران می‌تواند در این پالایشگاه‌ها با صادرات نفت خام سنگین که مشتری کمتری دارد، با نفت فوق سنگین آنها ترکیب شود. صادرات فرآورده‌های نفتی، میعانات گازی، محصولات پتروشیمی نیز در همین حین دنبال می‌شود. همچنین با صادرات خدمات فنی و مهندسی پالایشگاه آنها نیز می‌تواند با یک تغییر ساده یا یک تعمیرات اولیه به ظرفیت اسمی بازگردد که برای این کار ما متخصصان و ادوات و تجهیزات مورد نیاز را داریم.

استفاده از ظرفیت خالی پالایشگاه فراسرزمینی اما تنها به این اقدام ختم نمی‌شود. وزارت نفت برای تعمیر پالایشگاه «پاراگوانا»، بزرگ‌ترین پالایشگاه نفتی ونزوئلا با ظرفیت 955 هزار بشکه در روز آماده شده است. مجتمع پالایشگاه پاراگوانا مستقر در پونتو فیجو ونزوئلا است که به‌عنوان سومین پالایشگاه جهان شناخته می‌شود. این مجتمع پالایشی، از سه پالایشگاه به نام‌های پالایشگاه اوای، پالایشگاه کادون و پالایشگاه گرانده تشکیل شده است. این پالایشگاه پس از تحریم ونزوئلا و عدم تعمیرات اساسی، فرسوده و از کار افتاده شده است.

مسیر درست ایران در افزایش فروش نفت

محمد خطیبی نماینده سابق ایران در اوپک در همین راستا به ایسنا گفت: سیاست‌گذاری دولت سیزدهم برای فروش نفت مسیر درستی را طی کرده و آمار بین‌المللی نیز گواه این مساله است.

وی با اشاره به آمار منتشر شده از سوی اوپک مبنی بر اینکه ارزش صادرات نفت ایران در سال 2022 میلادی از مرز 42 میلیارد دلار گذشته است، اظهار کرد: آمار و ارقامی که منابع بین المللی مطرح می‌کنند قطعا اعتبار دارد و نشان می‌دهد که دولت سیزدهم در فروش نفت موفق بوده است و علی‌رغم تحریم‌ها توانسته حجم قابل توجهی از فروش را انجام دهد.

وی با بیان اینکه عملکرد فعلی دولت بیانگر این است که سیاست‌های اعمال شده در مورد فروش درست بوده و بازارسازی مناسب صورت گرفته است، گفت: صادرات نفت در دولت دوازدهم که به رقم بسیار نگران کننده‌ای رسیده بود اکنون بسیار افزایش پیدا کرده و این مساله را منابع بین المللی نیز اذعان می‌کنند، سیاست فروش یک سیاست درستی بوده که به درستی در حال اجراست.

نماینده سابق ایران در اوپک با اشاره به آمار و ارقام منتشر شده در خصوص صادرات نفت ایران، گفت: هر ماه این ارقام بهتر می‌شود که بیانگر عملکرد درست و سیاست‌گذاری مناسب در این بخش است و می‌توان منتظر نتایج خوبی در این بخش بود.

خطیبی در خصوص پتانسیل فروش نفت ایران، گفت: آمار فروش نشان می‌دهد که از رقم 1.5 میلیون بشکه نیز فراتر رفته‌ایم و حرکت به سمت جلو ادامه دارد و آمار ماهانه نیز بیانگر این است که این رقم در حال افزایش است و به نظر می‌رسد که علی‌رغم تحریم‌ها دولت سیزدهم توانسته که رقم صادرات را افزایش دهد و این موضوع با سیاست فعال کردن پالایشگاه‌های غیر فعال و ارسال نفت خام به آن پالایشگاه‌ها ارتباط دارد.

وی با تاکید بر اینکه این سیاست‌ها درست بوده و جواب مثبت داده است، گفت: تجهیز پالایشگاه‌های بلااستفاده و صدور خدمات فنی و مهندسی توانسته اقدامی بزرگ در صنعت نفت ایران باشد و این یک بازی دو سر برد برای ایران و کشورهایی است که با آن‌ها همکاری داشته است.

نماینده سابق ایران در اوپک با بیان اینکه  برای کشورهایی که چنین پالایشگاه‌هایی دارند سیاست مثبتی است و هم این موضوع می‌تواند برای ایران مفید باشد چراکه با بکارگیری خدمات فنی و مهندسی توانستیم نفت خام را به این پالایشگاه‌ها ارسال کنیم و بخشی از فراورده را به همان کشور و بخشی دیگر را به کشورهای دیگر فروش برسانیم و این موضوع به نفع هر دو کشور است.

به گفته خطیبی توان ایران در صدور خدمات فنی و مهندسی نیز نشان می‌دهد که قابلیت‌های زیادی در صنعت نفت وجود دارد که می‌توان از آن بهره گرفت اگر با همین روند پیش برویم و در آفریقا نیز بتوانیم چند پالایشگاه را فعال کنیم و این سیاست ادامه داشته باشد می‌توانیم امیدوار باشیم که به رقم قبل از تحریم‌ها برسیم.