به گزارش نسیم اقتصاد، آژانس بین‌المللی انرژی تجدیدپذیر (IRENA) و سیاست اقلیمی (CPI) در همکاری مشترک و با انتشار چهارمین گزارش جامع خود با عنوان «چشم‌انداز جهانی مالی گذار انرژی 2025» اعلام کردند که سرمایه‌گذاری جهانی در فناوری‌های کلیدی گذار انرژی در سال 2024 به رکورد بی‌سابقه 2.4 تریلیون دلار رسیده است که افزایشی چشمگیر و حدود 20 درصدی نسبت به میانگین سالانه دو سال قبل را نشان می‌دهد.

با وجود این رشد قابل توجه، گزارش با هشداری جدی همراه است که جهان هنوز به شدت از مسیر دستیابی به اهداف اقلیمی خود منحرف شده است، چرا که سرعت و حجم این سرمایه‌گذاری‌ها کمتر از یک‌سوم میزانی است که برای محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه سانتیگراد مطابق با توافق پاریس و همچنین عملی ساختن هدف جاه‌طلبانه سه‌برابری ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال 2030 ضروری به نظر می‌رسد.

در میان فناوری‌های مختلف، انرژی خورشیدی فتوولتائیک به عنوان ستاره بی‌رقبای این عرصه درخشید و با جذب 554 میلیارد دلار سرمایه در سال 2024، رکوردی تاریخی به ثبت رساند. این رقم نزدیک به 70 درصد از کل سرمایه‌گذاری 807 میلیارد دلاری در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر را تشکیل می‌دهد و نشان از تمرکز شدید بازار بر این فناوری دارد.

نقطه عطف امیدوارکننده دیگر آن است که برای نخستین بار، مجموع سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، شبکه‌های برق و ذخیره‌سازی باتری از سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی پیشی گرفته که نشان‌دهنده آغاز یک تغییر ساختاری در جریان‌های مالی جهانی است.

با این حال، این گزارش تاکید می‌کند که هزینه‌های مرتبط با سوخت‌های فسیلی همچنان در حال افزایش است و نقش حمایتی و هدایتگر مالی عمومی برای تغییر مسیر این جریان‌ها و جذب سرمایه خصوصی بسیار بزرگ‌تر به سمت انرژی پاک، حیاتی و تعیین‌کننده است.

اما در پشت این ارقام امیدوارکننده، یک نابرابری عمیق و نگران‌کننده نهفته است. توزیع سرمایه‌گذاری‌ها به شدت نامتوازن است و شکاف منطقه‌ای در حال گسترش است به طوری که تنها 2 درصد از کل سرمایه‌گذاری رکوردشکن در انرژی‌های تجدیدپذیر در سال 2024 به کشورهای کمترتوسعه‌یافته رسیده است، این در حالی است که بیش از 666 میلیون نفر در جهان هنوز به برق دسترسی ندارند.

مقایسه سرانه سرمایه‌گذاری نیز این شکاف را به وضوح نشان می‌دهد: چین، اروپا، آمریکای شمالی و اقیانوسیه به ازای هر نفر حدود 15 برابر بیشتر از کشورهای جنوب صحرای آفریقا سرمایه جذب می‌کنند. این گزارش هشدار می‌دهد که اتکای مداوم به سرمایه خصوصی با انگیزه سودمحور، بسیاری از کشورها را در گرداب عقب‌ماندگی نگه می‌دارد و برای جبران این نقص، بخش دولتی و مالی عمومی باید در مناطقی که سرمایه خصوصی حاضر به حضور نیست، پیشگام و هدایت‌گر گذار انرژی باشد.

گزارش امسال با تغییر نام از «انرژی تجدیدپذیر» به «گذار انرژی»، دامنه تحلیلی خود را به شکل قابل توجهی گسترش داده و فناوری‌های نوظهوری مانند پمپ‌های حرارتی و جذب و ذخیره کربن (CCS) را نیز در بر می‌گیرد. همچنین با تبدیل داده‌ها به قیمت‌های ثابت، اثر تورم را کنترل کرده تا تصویر واقعی‌تری از روند رشد ارائه دهد.

یکی از بخش‌های جدید و مهم این گزارش، تمرکز بر سرمایه‌گذاری در “زنجیره تأمین گذار انرژی” است که بر اهمیت راهبردی توسعه ظرفیت‌های تولید داخلی برای تجهیزاتی مانند پنل‌های خورشیدی، باتری‌ها و توربین‌های بادی و نیز امنیت دسترسی به مواد معدنی کلیدی مانند لیتیوم، کبالت و نیکل تاکید دارد. این امر نه تنها برای تضمین امنیت زنجیره تامین جهانی، بلکه برای حداکثرسازی منافع اقتصادی و اشتغال‌زایی در سطح کشورها ضروری تشخیص داده شده است.

یکی از یافته‌های تحلیلی کلیدی گزارش، خروج از دسته‌بندی سنتی «سرمایه عمومی» در مقابل «سرمایه خصوصی» و معرفی تمایزی نوین بین «سرمایه اثر-محور» و «سرمایه سود-محور» است. این تغییر نگرش از این واقعیت نشات می‌گیرد که امروزه مرزهای انگیزشی در حال محو شدن است؛ به گونه‌ای که نهادهای عمومی اغلب با منطقی مشابه سرمایه‌گذاران خصوصی به دنبال بازده مالی هستند و در مقابل، بازیگران خصوصی تحت عنوان مسئولیت اجتماعی و بشردوستانه، در پروژه‌های با تاثیر اجتماعی و زیست‌محیطی بالا بدون انتظار سود مالی مستقیم سرمایه‌گذاری می‌کنند.

گزارش تاکید می‌کند که افزایش قابل توجه جریان‌های مالی اثر-محور، مانند وام‌های کم‌بهره و بلندمدت، برای جلوگیری از تشدید بحران بدهی در کشورهای در حال توسعه و تضمین یک گذار انرژی عادلانه، امری اجتناب‌ناپذیر است. تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری باید فراتر از محاسبات سودآوری صرف، عوامل گسترده‌تری از جمله اهداف اقلیمی، زیست‌محیطی و توسعه‌ای را در نظر بگیرد.

در پایان، پیام اصلی این گزارش به سیاست‌گذاران، نهادهای مالی و جامعه جهانی این است: اگرچه شتاب سرمایه‌گذاری در گذار انرژی بی‌سابقه بوده، اما این حرکت هنوز با سرعت و مقیاس لازم فاصله ای عمیق دارد. جهان برای بازگشت به مسیر درست، نیازمند یک جهش تاریخی است: سه‌برابر کردن سرمایه‌گذاری‌های کنونی، توزیع عادلانه‌تر منابع مالی با اولویت دادن به کشورهای محروم و حمایت همه‌جانبه از کل سبد فناوری‌های پاک، از انرژی بادی و زمین‌گرمایی گرفته تا بهره‌وری انرژی و هیدروژن سبز. بدون یک تحول ساختاری در نظام مالی جهانی و تعهد قاطع رهبران سیاسی، هدف مهار گرمایش زمین در آستانه 1.5 درجه، دور از دسترس خواهد ماند.