به گزارش نسیم اقتصاد به نقل از ایسنا، پارک ملی گلستان با وسعتی بیش از 91 هزار هکتار، یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های ایران است. حال و روز قدیمی‌ترین پارک حفاظت شده ایران اما چندان خوش نیست. کمبود نیروی انسانی برای حفاظت از گونه‌های جانوری و گیاهی ارزشمند این زیست‌بوم در کنار کمبود امکانات شرایط سختی را به‌ وجود آورده است.

 نخستین پارک ملی و منطقه حفاظت شده ایران که امروزه حفاظت از آن با از خودگذشتگی محیط‌بانان ادامه دارد، اخیرا دو محیطبان، برادر و دوست را با شلیک مستقیم شکارچیان غیر قانونی از دست داد؛ مردانی شکست ناپذیر، چالاک و چابک و بسیار مهربان که با وجود تهدید و چالش‌های ساختاری و محیطی، تنها با تلاش شبانه‌روزی، از خودگذشتگی و بی‌خوابی مداوم حفاظت از 91 هزار هکتار مساحت جنگلی و کوهستانی را ممکن ساختند. 

در حال حاضر حفاظت از این منطقه وسیع با اغماض بر دوش تنها 40 و چند تن محیط‌بان است؛ از این تعداد نفرات، حدود 30 تن نیروی عملیاتی محسوب می‌شوند؛ 30 نفری که البته 25 نفر از آنان نیز تا همین چند ماه قبل نیروی داوطلب بودند و به دلیل دست تنهای محیط‌بانان از اردیبهشت‌ماه تحت عنوان نیروی آتش‌بان فعالیت می‌کنند. بدیهیست که به کارگیری تنها این تعداد محیط‌بان با توجه به نوع و مساحت زیستگاه بسیار ناکافی است. با این وجود محیطبانان همچنان با شیفت‌های داوطلبانه، چراغ 11 پاسگاه از مجموع 13 پاسگاه پارک ملی گلستان را نگه داشتند؛ شیفت‌هایی که هر چند داوطلبانه است اما با وجود کمبود نیروهای محیط زیست برای حفظ شرایط پارک و جلوگیری از آسیب بیشتر، اجباری به نظر می‌رسد. 

پارک ملی گلستان سال 1336 به عنوان اولین منطقه حفاظت شده به ثبت رسید و تنوع بسیار گسترده جانوری و گیاهی را تحت حفاظت قانون شکار قرار داد اما بعد از گذشت چند دهه هنوز قوانین نتوانستند روند تغییرات طبیعی را کند و مدیریت یا دست متخلفان و مجرمان را از جان این پارک، حیات وحش، پوشش گیاهی و محیط‌بانانش کوتاه کند. آتش‌سوزی و شکار در مناطقی مانند پارک ملی گلستان دو تهدیدیست که جان عرصه طبیعی و محیطبان را به مخاطره می‌اندازد. باران از سر سبز سزمین رخت می‌بندد و خشکسالی ادامه دار می‌شود. و هر چند وقت یکبار جنگلی به وسعت 92 هزار هکتار در سوگ محیطبانی رخت سیاه بر تن می‌کند. 

احمد رادمان - از محیط بانان قدیمی و رییس پارک ملی گلستان از چالش‌های حفاظت از پارک ملی گلستان می‌گوید و تاکید دارد ادامه حفاظت مدیون محیطبانانیست که با فداکاری چراغ پاسگاه‌های محیط‌بانی را روشن نگه‌ داشتند. 

وی اظهار کرد: پارک ملی گلستان نخستین پارک‌ حفاظت شده ایران است که در سال 1336 ثبت شد و یکی از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های جنگلی و کوهستانی کشور است. مهم‌ترین چالش این پارک در حال حاضر کمبود نیروی انسانی است البته لازمه حفاظت از وسعت این پارک ملی به طور افزایش نیروی انسانی و برخورداری از تجهیزات کافی و نوین به صورت همزمان است.

رییس پارک ملی گلستان تاکید کرد: در حال حاضر تنها در 13 پاسگاه پارک ملی گلستان حدود 30 نفر نیروی عملیاتی حضور دارند؛ البته 25 نفر از آن‌ها آتش‌بان هستند که در گذشته نیروی داوطلب بودند. آن‌ها به دلیل کمبود نیرو در عملیات از اردیبهشت‌ماه فعالیتشان را به عنوان نیروی آتش‌بان ادامه دادند. با این وجود این تعداد نیروی انسانی با توجه به نوع و مساحت زیستگاه ناکافی است.

شیفت داوطلبانه برای جلوگیری از تعطیلی حفاظت

رادمان ادامه داد: بر اساس دستورالعمل جدید سازمان حفاظت محیط زیست شیفت‌ها محیطبانان باید به صورت 24 و 48 ساعت برنامه‌ریزی شود که در صورت اجرای این شرایط در 24 ساعت شبانه روز تنها باید 10 نفر از 30 نفر فعال باشند؛ در این صورت باید 12 پاسگاه باید تعطیل شود و یک پاسگاه یا در نهایت دو پاسگاه محیطبانی دایر بماند. بر همین اساس محیطبانان به صورت داوطلبانه زمان بیشتری را فعالیت می‌کنند.

رییس پارک ملی گلستان افزود: سال‌هاست که شرایط بدین گونه است. آن‌ها زمانی 12 شبانه روز استراحت و 12 شبانه روز کار می‌کردند. دستورالعمل فعلی سازمان حفاظت محیط زیست 10 شبانه روز کار و 20 روز استراحت است اما محیطبانان با توجه به شرایط فعلی 15 شبانه روز فعالیت می‌کنند.

وی در ادامه گفت: پارک ملی گلستان 91 هزار و 895 هکتار و این زیستگاه جنگلی نیازمند تعداد قابل توجهی نیروی حفاظتی است اما مجموع افراد فعال در پارک ملی گلستان همراه با کادر اداری 43 تن است.

تجهیزات فرسوده؛ فرسودگی محیط‌بانان

رادمان با بیان اینکه کمبودهای موجود از سالیان گذشته تاکنون ادامه‌دار بوده است، گفت: همزمان با کمبود نیروی انسانی، استفاده از تجهیزات کارآمد نیز لازم است. ناوگان خودروها کم و البته فرسوده است. خودروها قدیمی و چینی و اغلب برای دهه‌های 80 و 90 شمسی است. به همین سبب محیطبانان در طولانی مدت به دلیل تردد با خودرو یا موتورسیکلت فرسوده و حتی تردد با اسب در مسیرهای کوهستانی و جنگلی دچار آسیب دیدگی می‌شوند.

رییس پارک ملی گلستان استفاده از تجهیزات نوین و هوشمندسازی را نیز کاربردی دانست و اظهار کرد: استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمندسازی نه تنها برای حفاظت محیط زیست که به نظر می‌رسد در بسیاری زمینه‌ها مورد نیاز است چراکه به نظر می‌رسد اقداماتی که با فناوری‌های نوین میسر است با ظرفیت نیروی انسانی فراهم نمی‌شود. به عنوان مثال کار حفاظت، فرسایشی است و آسیب‌هایی هم به همراه دارد اما احتمالا با استفاده از هوشمندسازی تجهیزات نوین مانند دوربین‌های مادون قرمز، سیستم‌های هشدار حریق و سایر فناوری‌ها، بازدهی حفاظت بیشتر می‌شود. از سوی دیگر هوشمندسازی پروسه بسیار سریعی است و به نظر نمی‌رسد که بتوان در کوتاه مدت کمبود نیروی حفاظتی بعضی مناطق را جبران کرد اما تجهیزات را می‌توان به‌سرعت خرید و جایگزین کرد. 

خشکسالی قابل توجه اما حیات وحش مطلوب

وی وضعیت حال حاضر پوشش گیاهی و جمعیت حیات وحش پارک ملی گلستان را نیز توصیف کرد و گفت: هرکجا که خشکسالی باشد، بحران آب وجود دارد و در سال جاری پارک ملی گلستان نیز با خشکسالی‌ قابل توجهی روبرو و در بعضی نواحی مثل نواحی دشتی پوشش گیاهی بسیار ضعیفی بوده است. 

رادمان ادامه داد: در ابتدای سال مخازن آب و لوله‌های آب احیا و در چند نقطه از پارک آب فراهم شده است. 

وی آب‌رسانی مصنوعی را راهکاری کوتاه‌مدت دانست و گفت: آبشخورها برای سپری شدن بحران آب در تابستان احداث می‌شود. در هر کجا از پارک ملی گلستان که احساس شد بحران آب وجود دارد آب‌رسانی انجام شد و در این زمینه چالشی وجود نداشت. 

رادمان اضافه کرد: با وجود بحران خشکسالی زحماتی که در شش و هفت سال اخیر کشیده شده جمعیت حیات وحش با نتایج مثبتی همراه بوده و هنوز جمعیت قابل توجهی از حیات‌ وحش در این منطقه مشاهده می‌شود اما روند خشکسالی آسیب‌زاست. 

به گفته وی سرشماری‌ها نشان می‌دهد جمعیت حیات وحش روبه رشد و آخرین سرشماری برای پاییز سال گذشته انجام شده است.  

وی یکی از دلایل افزایش جمعیت حیات وحش را افزایش آگاهی مردمی دانست و گفت: سازمان‌های مردم نهاد و آگاهی مردم کارساز بوده و همکاری برای حفاظت افزایش یافته است. حالا که آتش‌سوزی می‌شود، اول از همه مردم محلی پای کار می‌آیند. 

فرهنگ‌سازی، آتش بی‌توجهی را خاموش نمی‌کند

رادمان تصریح کرد: افتادن آتش در دامن طبیعت اغلب به دلیل بی احتیاطیست. خطر آتش‌سوزی همواره طبیعت را تهدید کرده است. این اتفاق گاهی به دلیل سهل‌انگاری گردشگران است و گاهی با دلایل دیگر. 

رئیس پارک ملی گلستان ضمن انتقاد از ناکارآمدی فرهنگ‌سازی در زمینه حریق جنگل‌ها گفت: برای فرهنگ‌سازی در این زمینه دیر است. در قرن بیست و یکم چرا باید به شخصی گفت که آتش روشن را در جنگل رها نکن؟ چرا باید گفت زباله نریزید؟‌ مگر آدم نمی‌دانند که نباید آن‌جا که می‌نشینند زباله نریزند؟ این روند بسیار کلافه کننده است. جنگل‌هایی به این زیبایی را می‌بینند اما زباله‌های خود را رها می‌کنند و آتش را خاموش نمی‌کنند.

رادمان در پایان اظهارکرد: خردادماه بود که 140 هکتار در حوزه خراسان شمالی محدوده پاسگاه چوبین دچار حریق شد و سوخت. در مردادماه نیز حدود 35 یا 36 هکتار در نواحی شمالی پارک سوخت که حدس زده می‌شد کار شکارچی باشد. در سال جاری آتش‌سوزی‌های کوچکی نیز اتفاق افتاد اما اغلب آتش‌سوزی‌ها در اثر سهل‌انگاری بود.