به گزارش نسیم اقتصاد، سید مسعود آریادوست: وجود احتکار به نوبه خود نشات گرفته از فساد سیستماتیک جاری در نظام اقتصادی ایران است؛ درست همان جایی که اخلاق، وجدان و انسانیت به فنا می‌رود مجموعه‌ای از صاحبان قدرت ضمن استفاده از رانت‌های دولتی و به دلیل داشتن جا پای محکم می‌توانند دست به حرکت غیرانسانی "احتکار" بزنند. محمود جامساز اقتصاددان و استاد دانشگاه این روال را نشان از انحطاط اخلاقی در اقتصاد ایران می‌داند. به گفته او فرهنگ اقتصادی ایران رو به انحطاط است و از این پس باید این مفاهیم اخلاقی را در تاریخ و قصه‌ها دنبال کنیم. جامساز ضمن گفتگو با "نسیم اقتصاد" در یک تحلیل جامع از ریشه‌های احتکار و ماهیت محتکران و کم‌کاری قوه قضاییه و دولت در برخورد با آنها سخن گفت. او معتقد است اگر روال به همین صورت ادامه پیدا کند، باید منتظر احتکارهای بیشتری باشیم. متن این گفتگو را بخوانید.     

همنشینی رانت با اقتصاد ایران

محمود جامساز با اشاره به شرایطی که رانت‌خواری و احتکار را در اقتصاد ایران رقم زده، گفت: در ابتدا باید بستری که شرایط احتکار در ایران را مهیا کرده، بررسی شود. در همین زمینه می‌توان به مساله رانت اشاره کرد. رانت نقشی اساسی در توزیع منابع در اقتصاد ایران دارد. همین موضوع وقوع فساد کلان در اقتصاد ایران را منجر شده است. صرفا برخی از این رانت‌ها و فسادها افشا شده است.

وی افزود: در حالتی که اختلاس‌ها باعث انباشت ثروت در دست عده‌ای معدود شده، فاصله طبقاتی هم بسیار زیاد شده است. به همین دلیل کثرتی از جامعه دچار مشکلات اساسی شده‌اند. این روند، بیکاری را افزایش داده که اتفاقا یکی از ابرچالش‌های دولت محسوب می‌شود. فقر و کوچک شدن سبد معیشت مردم به واسطه همین ابرچالش بیکاری است.

تیشه مدیریت ناکارآمد و ریشه اقتصاد ایران

جامساز ضمن تشریح دلایل ناپایداری در اقتصاد ایران ابراز داشت: در حال حاضر ما ثبات اقتصادی نداریم. دلیل آن به مدیریت ناکارآمد اقتصادی، سیاست‌های ترامپ و تضعیف برجام باز می‌گردد. همین موضوع مردم را از آینده مایوس کرده است. در چنین شرایطی صرفا بخش محدودی از مردم توانسته‌اند مقداری پس انداز داشته باشند که دست برقضا آنها نیز سرمایه خود را در موسسات غیرمجاز سرمایه‌گذاری کرده بودند و در نهایت سرمایه خود را از بین رفته دیدند.

او ادامه داد: جهش فوق‌العاده نرخ ارز نیز باعث افزایش نرخ تورم و بی‌ثباتی بیشتر در اقتصاد شده است. بسته پیشنهادی دولت هم نتوانست کاری از پیش ببرد. باید از سال‌ها قبل استراتژی‌های مدونی را در نظر می‌گرفتیم تا از این طریق سرمایه‌گذاری‌ها را جذب اقتصاد کشور می‌کردیم. متاسفانه روال کنونی اقتصاد اینگونه نبوده و ما به نقطه‌ای رسیده‌ایم که رشته تصمیمات اقتصادی سبب افزایش قیمت‌ها شده است.

عوارض وارداتی بودن

جامساز متکی بودن اقتصاد ایران به فروش نفت را از جمله دلایل بزرگ مشکلات اقتصادی ایران دانست و تصریح کرد: بیشتر صادرات ایران نفت و فراورده‌های نفتی است. اگر کشورهای وارد کننده نفت، از ما واردات نفت نداشته باشند، مشکل چندانی عائدشان نمی‌شود. برخلاف ما که اگر صادرات نفت نداشته باشیم با مشکل مواجه می‌شویم. از سوی دیگر چون کشوری واردکننده هستیم، وقتی نرخ دلار افزایش پیدا کند به همین دلیل قیمت نهایی کالای وارداتی افزایش خواهد یافت. حتی با تخصیص دلار 4200 تومانی دیدیم که چه حجمی از فساد اتفاق افتاد. با دلار 4200 تومانی، به جای واردات کالاهای اساسی، گوشی و کالاهای غیراساسی وارد شد.

به سمت انحطاط رفته‌ایم

این اقتصاددان، آشفته بازار حاکم بر اقتصاد ایران را بهشت رانت‌خواران دانست و گفت: مواردی که به آنها اشاره شد، آشفته‌بازاری را منجر شده که این آشفته بازار، برای برخی یک بهشت با سود رویایی را ایجاد کرده است. وقتی نرخ دلار روز به روز افزایش می‌یابد واردکنندگان کالا (حتی همان کسانی که با دلار 3700 تومانی کالا وارد کرده‌اند) از فروش اجناسشان خودداری می‌کنند؛ چراکه اگر جنسی را امروز مثلا 400 تومان به فروش برسانند، فردای آن روز باید 800 تومان پرداخت کنند تا همان جنس را خریداری کنند؛ بدینصورت زیان می‌بینند.

وی ابراز داشت: از طرفی فرهنگ اقتصادی ما به سمت انحطاط رفته است و مردم ملاحظه یکدیگر را ندارند. در ترکیه وقتی ارزش لیر کاهش یافت اردوغان از مردم خواهش کرد تا مردم طلاها و دلارهای خودشان را بفروشند. مردم دلار خود را به جهت کمک به دولت بفروش رساندند. اما در ایران کسی به فکر دیگری نیست. همه به فکر جیب خودشان هستند.

ماهیت محتکران را چرا فاش نمی‌کنید؟

جامساز با اشاره به تاثیر تظاهرات خیابانی در افزایش احتکار، افزود: عموم مسائل بالا که شرح شد، در رقم خوردن اوضاع نابسامان اقتصاد ایران تاثیر گزاف داشته است. حال وقتی تظاهرات خیابانی به خاطر معیشت، نان، حقوق، مال باختگی، کمبود برق و آب و عدم رفاه صورت می‌گیرد مشخصا رفتار مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. محتکران در نهایت برای اینکه دارایی خود را حفظ کنند و در حاشیه امن قرار بگیرند کالاها را احتکار می‌کنند. این احتکار کالا سبب می‌شود که عرضه به شدت کاهش یابد و قیمت‌ها افزایش پیدا کند.

او ضمن انتقاد از عملکرد دولت ادامه داد: اخیرا دولت در این قضیه تلاش زیادی داشته است تا محتکرین را شناسایی کند. بارها نیز انبارهایی را کشف کرده‌اند و در مورد آن خبررسانی شده است. وجود هزاران لاستیک اتومبیل، یخچال و اقسام کالاها و ... این اخبار از صدا و سیما هم پخش شد. اما آنها نگفتند که این محتکران چه کسانی هستند؟ مردم می‌خواهند بدانند که این افراد چه کسانی هستند. اسامی آنها را فاش کنید.

جامعه‌ فاقد اخلاق اقتصادی

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که برای مقابله با احتکار باید چکار کرد، ابراز داشت: برای مقابله با محتکرین باید مجازات سنگین در نظر گرفته شود. اخلاق اقتصادی اگر منحط شود، دیگر شاهد همیاری و همکاری و انساندوستی در آن کشور نخواهیم بود. حس نوع دوستی و کمک به فقرا و درماندگان در چنین فضایی از بین می‌رود. با ادامه این روال باید منتظر باشیم که این مفاهیم اخلاقی به قصه و داستان تبدیل شوند. گفته می‌شود در ایران حدود 6 میلیون نفر بیکار هستند( هر چند که این آمار و ارقام جای بحث دارد). خط فقر در حال افزایش است و افراد بیشتری زیر خط فقر قرار می‌گیرند. خط فقر در حال حاضر معادل 6 میلیون تومان است. تا 4 ماه پیش این میزان 3 میلیون تومان بود. با افزایش نرخ دلار و کاهش ارزش ریال، ما با فاجعه مواجه هستیم. دود این اوضاع به چشم افراد ضعیف و آسیب پذیر و صاحبان درآمدهای ثابت و تولید کنندگان بخش خصوصی می‌رود.      
 
احتکار مدرن در بورس کالا

جامساز عدم شفافیت در اقتصاد ایران را مورد نقد و نکوهش قرار داد و ابراز داشت: اکنون در بورس کالا با احتکار مواجه هستیم. بورس ایران از عمق کافی برخوردار نیست. اطلاعات نامتقارنی در بازار بورس وجود دارد. بیشتر شرکت‌های بورسی اطلاعات خود را به طور محرمانه بین خودشان توزیع می‌کنند. افرادی که در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند چونکه از این شبکه اطلاعاتی بی‌خبر هستند نمی‌توانند به موقع تصمیم بگیرند که چه سهمی را خریداری کنند و یا کدام سهم خود را بفروشند. در واقع این اطلاعات به سهامدار کمک می‌کند تا سهامی را بخرد و یا بفروشد. این در حالی است که این اطلاعات نامتقارن در دست افرادی خاص است.

وی ادامه داد: این پنهان‌کاری در نهایت منجر به فساد می‌شود. اکنون برخی از شرکت‌های بزرگ دولتی به هچ نهادی پاسخگو نیستند. آنها با شرکت‌های خصوصی فرق دارند. این شرکت‌ها نه به دیوان محاسبات عمومی پاسخ می‌دهند و نه به اداره مالیات و دارایی. اصولا این شرکت‌ها کار خودشان را انجام می‌دهند و به موقع انحصار و احتکار ایجاد می‌کنند. کسی هم جلودارشان نیست. این نشان می‌دهد که ایران هنوز یک کشور ضابطه‌مند نیست تا در مقابل اقدامات خلاف قانونی بتواند ایستادگی کند. تا زمانیکه نتوانیم در مقابل این فساد سیستماتیک بایستیم نباید انتظار داشته باشیم که اقتصادمان سر و سامان بگیرد.

خانه امن محتکران

این تحلیلگر حوزه اقتصاد با اشاره به ماهیت محتکران تصریح کرد: اکنون شاهد هستیم که اسامی معامله کنندگان در بورس کالا معرفی نمی‌شود. همینکه اسامی این عده که معاملات سنگین هم انجام می‌دهند، فاش نمی‌شود، جای سوال است. شک نکنید که نام این افراد کاملا مشخص است. تعدادشان هم معین است. آنها وابسته به قدرت‌های سیاسی – اقتصادی فرا دولتی هستند. دولت هم نمی‌تواند در مقابل این افراد آنچنانکه باید ایستادگی و اعمال قدرت کند.

وی افزود: تا زمانیکه این افراد ارتباط نزدیک و مستحمکی با مراکز قدرت‌های سیاسی و اقتصادی نداشته باشند، جرات انجام چنین کاری را ندارند. در غیر این صورت نمی‌توانستند عواقب این تصمیم خود را تحمل کنند. کسانی که صاحب قدرت هستند راهکارهایی را برای فرار از موقعیت‌هایی که علیه آنها ایجاد می‌شود دارند. این ناشی از فساد موجود در اقتصاد ایران است.

کی به کی است!؟

وی با اشاره به روال نادرست مقابله با محتکران و مجرمان پرونده‌های اقتصادی کشور ابراز کرد: وقتی در کشوری فساد وجود دارد، این فساد باعث نوعی از انحصار می‌شود که این انحصار نهایتا به نهادهایی بازمی‌گردد که در پشت پرده قدرت دارند. بارها دیده‌ایم فسادی از سوی گروهی صاحب قدرت اتفاق می‌افتد. هنگام انعکاس فساد آنها شاهد هستیم که از حروف الف – ب – پ و ...استفاده می‌کنند. اصلا معلوم نیست کی به کی است! اینکه می‌گویند تا متهم جرمش مشخص نشود و محکوم نشود نباید اسمش را فاش کرد، درست نیست. به اعتقاد من باید در این مساله تجدید نظر شود.

او ادامه داد: این متهم هنوز محکوم نشده است. این صرفا یک اتهام است. در دادگاه وقتی رفع اتهام صورت بگیرد، مشخصا آبروی او از بین نرفته است. به بهانه حفظ آبرو، از نام طلبکاران بزرگ بانکی و میزان بدهی آنها خودداری می‌کنند. این کار صحیحی نیست. ما نیاز به شفاف سازی داریم. همین شفاف سازی اگر در اقتصاد ایران اجرایی شود مشخصا شاهد این حجم از احتکار نخواهیم بود.

وی افزود: مسئولان هر از گاهی وعده می‌دهند که هنگام تحریم‌ها هیچ اتفاقی نخواهد افتاد؛ حقوق مالباختگان را پرداخت می‌کنیم؛ نرخ دلار افزایش نمی‌یابد و ...این وعده‌ها عموما مُسکن‌هایی است که هر از گاهی به جامعه تزریق می‌شود. اما متاسفانه این روال به درمان منتهی نمی‌شود.
 
احتکار افزایش خواهد یافت

جامساز در پاسخ به این سوال که با اعمال تحریم‌ها آیا باید منتظر افزایش احتکار در اقتصاد جمهوری اسلامی باشیم یا خیر، ابراز داشت: اگر قرار باشد دلار به نوسانات خود ادامه بدهد و اوضاع به ثبات نرسد، مشخصا احتکار هم بیشتر خواهد شد. البته محتکران راهکارهای بسیار زیادی برای اختفای خود دارند. یکی از مهمترین این راهها رشوه است.