به گزارش نسیم اقتصاد به نقل از ایسنا، سازمان هواشناسی کشور برای اولین روزهای دی‌ماه از افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا در هفت شهر پرجمعیت خبر داده است، هشدار داده که در صورت عدم مدیریت شرایط، امکان افزایش آلودگی هوا در شرایط ناسالم برای همه نیز وجود دارد.

هوا در سال‌های اخیر، بهار و تابستان با نوعی از آلاینده‌ها و پاییز و زمستان با نوعی دیگر آلوده می‌شود. شهرهای پر جمعیت‌تر به‌ویژه کلانشهرها روزهای متعددی غبارآلودند و زمان با افزایش غلظت آلاینده‌ها سپری می‌شود. آن هم در شرایط که آلودگی هوا دومین عامل مرگ زودرس در جهان و از هر هشت مرگ یک مورد به‌طور مستقیم به آلودگی هوا مربوط است.

مرگ زیر تیغ آلودگی 

بر اساس برآوردها، سال 1403 به‌طور میانگین حدود 12.7 درصد از مرگ‌های طبیعی در کشور به ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 میکرون نسبت داده می‌شود البته این عدد در شهر تهران بالاتر و حدود 15.7 درصد است. در طول سال 1403 به‌طور میانگین حدود 35 هزار و 540 مورد مرگ در کشور به «مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق ریزتر از 2.5 میکرون» در افراد بالای 30 سال نسبت داده شده است. این آمار نشان می‌دهد آلودگی هوا یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر سلامت عمومی در کشور است.

تهران روزهای ابتدایی آذرماه را آلوده سپری کرد و به گفته شینا انصاری - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست - پایتخت در یکی از اپیزودهای شدید آلودگی هوا قرار گرفت و بر سلامت شهروندان تاثیر محسوسی داشت، به‌گونه‌ای که بر اساس اعلام مرکز اورژانس تهران، طی هشت روز ابتدایی آذرماه 357 فوت ثبت شد که آلودگی هوا در بخشی از آن نقش داشت.

لزوم مدیریت کیفیت هوا

اما مسئله آلودگی هوا صرفا به میزان انتشار آلاینده‌ها محدود نمی‌شود بلکه با ظرفیت اقلیمی شهرها برای تهویه طبیعی هوا نیز ارتباط مستقیم دارد. در بسیاری از شهرهای کشور مانند تهران، حجم انتشار آلاینده‌ها از توان طبیعی اقلیم برای پراکندگی و پالایش هوا فراتر رفته و همین ناترازی به انباشت آلاینده‌ها و افزایش پیامدهای این شرایط منجر شده است.

در این میان، «سیاهه انتشار» به‌عنوان ابزار اصلی شناسایی منابع و سهم هر بخش در تولید آلودگی، نقش کلیدی دارد. به‌روزرسانی سیاهه انتشار در مقیاس کشور این امکان را فراهم می‌کند که مشخص شود در هر شهر، چه میزان آلودگی تولید می‌شود و آیا این میزان با ظرفیت تهویه طبیعی و شرایط اقلیمی آن شهر هم‌خوانی دارد یا خیر؟

سیاهه انتشار کشور در حال به‌روزرسانی 

در همین راستا صدیقه ترابی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به آخرین وضعیت «سیاهه انتشار» آلودگی هوا گفت: به‌طور هم‌زمان، تهیه و به‌روزرسانی سیاهه انتشار برای کل کشور در دستور کار قرار دارد. به همین منظور مطالعاتی که از شهریورماه آغاز شده است، ادامه دارد.

وی مبنای محاسبات سیاهه انتشار را داده‌های تا پایان سال 1403 ذکر کرد و درباره سطح پوشش‌دهی مطالعات سیاهه انتشار گفت: در دوره‌های گذشته، مطالعات سیاهه انتشار صرفاً برای هشت کلان‌شهر بزرگ کشور انجام می‌شد اما حالا برای نخستین‌بار کل کشور تحت پوشش قرار گرفته است بنابراین به‌صورت دقیق مشخص خواهد شد که منابع و کانون‌های آلودگی در نقاط مختلف کشور کجاست؟

ترابی با تأکید بر روند هم‌زمان این مطالعات تصریح کرد: مطالعات سیاهه انتشار آلودگی هوا به موازات یکدیگر در حال انجام است. کارهای بسیار خوبی در این حوزه انجام شده که امیدواریم به نتایج مطلوب و کاربردی منجر شود.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه اظهار کرد: تکمیل فرآیند سیاهه انتشار حدود یک سال زمان ببرد بنابراین از آن‌جا که این مطالعات شهریور 1404 آغاز شده، پیش‌بینی می‌شود که شهریور 1405 به پایان برسد. 

شرط لازم برای سیاست‌گذاری موثر

همانگونه که صادق ضیاییان - رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا - گفته است: شهرهایی که از نظر جغرافیایی، توپوگرافی و شرایط جوی مستعد پایداری هوا، وارونگی دما و سکون هستند، حتی با انتشار کمتر نیز در معرض آلودگی شدید قرار می‌گیرند؛ در حالی که در شهرهایی با تهویه طبیعی مناسب‌تر، همان میزان انتشار می‌تواند اثرات کمتری بر کیفیت هوا داشته باشد. بنابراین، ترکیب داده‌های سیاهه انتشار با تحلیل ظرفیت اقلیمی شهرها، شرط لازم برای سیاست‌گذاری مؤثر، کاهش مرگ‌ومیر منتسب به آلودگی هوا و مدیریت کیفیت هوا در کشور است.

چند روز تا رونمایی از سیاهه انتشار تهران در روز هوای پاک

پیش‌تر فاطمه کریمی - مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران - با اشاره به تکلیف برنامه ماده 41 قانون برای تدوین سیاهه انتشار تصریح کرده بود: سیاهه انتشار در خصوص مدیریت آلودگی هواست و در سال 92 و سال 96 دو بار منتشر شده است. امور مربوط به سیاهه انتشار جدید نهایی شده و در شرف تدوین است. سهم کشاورزی، تاکسی‌های اینترنتی و الگوی رانندگی در سیاهه انتشار سال 96 وجود نداشت اما در سیاهه انتشار جدید منتشر می‌شود. هر لحظه گزارش‌ها را رصد و پیگیری می‌کنیم و قراراست که در روز هوای پاک این سیاهه انتشار را منتشر کنیم. 

شتاب آلودگی شهری و مدیریت با داده‌های قدیمی

آخرین سیاهه انتشار پایتخت سهم تمامی منابع آلاینده شامل گازها و ذرات معلق را مشخص کرده بود که بر اساس نتایج به دست آمده سهم منابع متحرک از جمله خودروهای شخصی، تاکسی، موتورسیکلت، اتوبوس، کامیون و.‌.‌. در تولید ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون 60 درصد و کامیون‌ها نسبت به سایر منابع آلاینده‌ متحرک پررنگ‌تر بود.

اما با تغییرآماری مانند تعداد ناوگان حمل و نقل و مصرف سوخت، فرسودگی ناوگان، تغییرات الگوی مصرف انرژی و منابع ثابت و تغییرات مقدار تهویه طبیعی شهرها به دلیل ساخت و ساز و سایر شاخص‌های اثر گذار، انتظار می‌رود سیاهه انتشار سال 1405 در کمّی‌سازی مقادیر آلایندگی تولیدی از منابع مختلف، شناسایی و اهمیت‌سنجی و مقایسه منابع مختلف برای آلاینده‌های گوناگون، تولید مقادیر اولیه موردنیاز برای مدل‌های پراکنش آلودگی هوا و مدل‌های عددی فتوشیمیایی درشت یا ریزمقیاس و اجرا و اثرسنجی سناریوهای مختلف کاهش آلودگی هوا تفاوت معناداری با سیاهه انتشار سال 1396 داشته باشد چراکه برنامه‌ریزی و مدیریت کیفیت‌ هوای شهرها به‌ویژه کلانشهرهایی مانند تهران که در گذر زمان با تغییر و تحول مواجه هستند، حتما در گرو تصمیم‌گیری بر مبنای پژوهش‌ و مطالعات دقیق به روز، بدون اتکا حدس و گمان در باره سهم آلاینده‌ها و ظرفیت اقلیمی شهرهاست.