دو دلیل عمده را می‌توان در بازگشت موج‌های استقبال از طرح‌های فروش خودروسازان موثر دانست. عامل اول رشد دوباره اختلاف قیمت کارخانه و بازار خودرو است. طی یک سال‌‌اخیر اختلاف قیمت تا حد زیادی کاهش پیدا کرده‌‌بود اما حالا تحت‌‌تاثیر رشد نرخ دلار، تورم عمومی و انتظارات تورمی این اختلاف قیمت دوباره افزایش پیدا کرده‌‌است، به‌طوری‌که طبق بررسی «دنیای‌‌اقتصاد» اختلاف قیمت کارخانه و بازار 12مدل خودرویی که در لیست عرضه جدید ایران‌خودرو قرارگرفته‌‌‌‌‌‌اند به 553.6‌میلیون‌‌تومان معادل 42.3 ‌‌درصد می‌رسد. این در شرایطی است که در تیرماه امسال اختلاف قیمت مذکور برای خودروهای داخلی به‌‌طور میانگین حدود 96‌‌میلیون‌‌تومان معادل 11‌‌درصد بود.

عامل دوم نیز حذف شرط بلوکه‌‌کردن پول برای خرید خودرو از کارخانه است. اواخر سال‌‌1401 بود که دولت مقرر کرد؛ برای ثبت‌‌‌‌‌‌نام در طرح‌های فروش باید مبلغ مشخصی در حساب‌های وکالتی بلوکه شود، این رقم در اواخر اجرای این طرح حتی به 330‌میلیون‌تومان رسید ‌اما حالا این شرط از شروط ثبت‌نام برای خرید خودرو حذف شده‌است.

حال باید دید که آیا سیاستگذاران به سمت بازگرداندن محدودیت‌های متقاضیان از جمله حساب‌‌ وکالتی حرکت خواهند کرد یا خیر. البته حساب‌های وکالتی تنها شرط متقاضیان خرید خودرو نبود که حذف شده‌است. پیش‌‌نیازهای دیگری نیز از بین لیست شروط سال‌های گذشته حذف شده‌اند. برای مثال می‌توان به ممنوعیت خرید خودرو توسط اشخاص حقوقی اشاره کرد که همین موضوع نیز می‌تواند از عوامل رشد متقاضیان خرید خودرو باشد.

اما حتی اگر سیاستگذاران به سمت بازگرداندن این شروط حرکت کنند، بازهم نمی‌توان با قوت گفت؛ تقاضای کاذب حذف شده و دلالان ‌بار دیگر بازار را ترک می‌کنند. تنها باید دید که آیا اختلاف قیمت کارخانه و بازار در ‌حدی است که برای افراد بلوکه‌کردن پول و دیگر شروط را توجیه کند یا خیر. با توجه به اینکه این اختلاف قیمت حالا برای خودروهای عرضه‌شده به 31.3 ‌‌درصد تا حتی 58‌‌درصد رسیده‌است، به‌نظر می‌رسد حالا دیگر این شروط نمی‌توانند یک مانع قوی محسوب شوند. به هر صورت به‌نظر می‌رسد که بازار و صنعت خودرو ‌بار دیگر به روزهای بحرانی خود نزدیک شده‌اند. بحرانی که سود صنعت خودرو را به جیب دلال‌ها می‌ریزد و صنعتگر خودرو که باید بخشی از این سود را صرف توسعه محصول و حتی رشد ایمنی محصولات خود کند، از این سود محروم می‌شود. از طرف دیگر نیز دست مصرف‌کننده به قیمت کارخانه‌‌ای خودرو نمی‌رسد و مجبور است خودروی مورد‌نیاز خود را با قیمت‌های کلان از بازار خریداری کند.

روند تقاضا در طرح‌های فروش

همان‌طور که اشاره شد پیش از این، رکورددار تعداد متقاضیان خرید خودرو مربوط به سال‌‌1401 بود. در دی‌‌‌‌‌‌ماه این سال‌ نزدیک به ‌‌11‌‌میلیون نفر تنها در یک مرحله از فروش ایران‌خودرو ثبت‌‌نام کردند. بعد از آن اما این تعداد رو به کاهش رفت و بیشتر به‌عنوان یک نمونه از سیاستگذاری نادرست و نتایج آن از این اتفاق یاد می‌شد، اما حالا انگار ‌بار دیگر این اتفاق تکرار شده‌است. بعد از این رکوردشکنی، در اسفندماه همان سال ‌9‌میلیون نفر برای طرح فروش ایران‌خودرو ثبت‌‌نام کردند، در همین بازه زمانی بود که شرط بلوکه‌کردن پول در حساب‌های وکالتی برای خرید در طرح‌های فروش خودروسازان کلید خورد.

در سال‌1402 تقریبا طرح فروشی درمیان نبود، تعداد تعهدات معوق خودروسازان به حدی بالا رفته بود که هرچه تولید کردند را برای کاهش این تعهدات صرف کردند، بنابراین طرح بعدی ایران‌خودرو در مردادماه سال‌1403 شروع شد، در این طرح حدود سه‌میلیون نفر ثبت‌نام کردند که نسبت به تعداد متقاضیان در سال‌1401 کاهش قابل‌توجهی محسوب می‌شد اما این تنها شروع این روند کاهشی در تعداد متقاضیان بود، بعد از آن در طرح بعدی ایران‌خودرو که دی ماه 1403 برگزار شد یک‌میلیون و 20‌هزار نفر ثبت‌نام کردند. در بهمن 1403 ثبت‌‌نام‌‌ها به زیر مرز یک‌میلیون نفر رسید‌ و رقم 911‌هزار و 246 نفر را ثبت کرد.

 در سال‌1404 رکوردهای کم‌ترین تعداد ثبت‌‌نام‌‌کنندگان ثبت شد. جالب اینکه رکورد بیشترین تعداد نیز در همین سال ‌ثبت شده‌است. اولین طرح فروش ایران‌خودرو در سال‌جاری مربوط به اردیبهشت‌‌ماه بود که 986‌هزار و 202 نفر ثبت‌‌نام کردند. در ادامه تیرماه امسال تعداد متقاضیان خرید خودرو در طرح ایران‌خودرو به 520‌هزار و 519 نفر رسید. در مردادماه امسال رکورد کم‌ترین ثبت‌‌نام شکسته شد و تنها 414‌هزار و 793 نفر در طرح ایران‌خودرو ثبت‌‌نام کردند. این افت حتی بحثی را در بین متخصصان و رسانه‌‌ها پیش‌برد که اگر این روند ادامه‌دار شود، احتمال دارد که حتی خودروسازان با کمبود تقاضا مواجه شوند.

ایران‌خودرو نیز کم‌‌کم به فکر کاهش محدودیت‌ها بود؛ به‌طوری‌که مبلغ مورد‌نیاز برای بلوکه‌کردن را ‌بار دیگر به 100‌میلیون‌تومان بازگرداند، اما تعداد متقاضیان بازهم رو به افزایش رفت به‌طوری‌که در مهرماه امسال پنج‌میلیون و 656هزار نفر و در آبان‌‌ماه چهارمیلیون و 656‌هزار نفر ثبت‌‌نام کردند. در طرح قبلی ایران‌خودرو که در ماه‌جاری بود هم بیش از 3.5‌میلیون نفر ثبت‌‌نام کردند، اما در آخرین طرح این رقم دوباره به 11‌میلیون نفر نزدیک شد تا ‌بار دیگر روی پله اول بایستیم.