اگرچه نماگرها با افت مواجه بودند، اما جریان معاملات در مجموع آرام، روان و به‌دور از هیجان شدید پیگیری شد و صف‌های فروش سنگین که معمولا نشانه‌ای از بی‌اعتمادی یا ترس بازار است، شکل نگرفت. با این حال، در سمت صندوق‌ها فضای متفاوتی رقم خورد. همزمان با سقف‌شکنی قیمت هر گرم طلای 18عیار تا محدوده 11 میلیون و 719 هزار تومان، صندوق‌های مبتنی بر طلا و سکه با استقبال چشم‌گیر سرمایه‌گذاران روبه‌رو شدند و موفق شدند ‌‌3 هزار و 511 میلیارد تومان‌ جذب سرمایه حقیقی داشته باشند؛ این در حالی است که آخرین بار صندوق‌های طلا 29 شهریورماه امسال توانسته بودند با جذب سه هزار و 100‌میلیارد تومان ورود پول رکورد بزنند. این جریان علاوه بر اینکه مرهون افزایش قیمت طلا و سکه است نشان می‌دهد بخشی از سرمایه‌ها همچنان در جست‌وجوی پناهگاه‌های امن‌تر و کوتاه‌مدت‌تر در فضای پرریسک بازار هستند. صندوق‌های طلا از ابتدای سال 53 هزار‌ میلیارد تومان ورود پول داشتند و دلیل سقف‌زنی صندوق‌ها در 29 شهریور ماه نیز افزایش احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و افزایش نرخ ارز بود.

 اکنون پرسش اصلی این است که آیا این عقب‌نشینی کوتاه‌مدت شاخص‌ها می‌تواند مقدمه‌ای برای استراحت و شروع موج تازه‌ای از صعود باشد، یا اینکه بازار در مسیر ادامه یک روند فرسایشی و نوسانی قرار گرفته است؟ تصمیم معامله‌گران حقیقی در روزهای آینده و تغییرات متغیرهای بیرونی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در پاسخ به این پرسش داشته باشد.

 نماگرهای اصلی بورس –شاخص کل و هموزن– روزی کم‌رمق و هماهنگ را پشت سر گذاشتند و هر دو با افت 0.29 درصدی به کار خود پایان دادند. شاخص کل در سطح 3‌میلیون و 272 هزار واحد ایستاد و شاخص هموزن نیز در محدوده 938 هزار واحد تثبیت شد. در روزی که حرکت شاخص‌ها عمدتا خنثی تا منفی بود، نمادهای فملی و فارس بیشترین اثر مثبت و شپنا و نوری بیشترین اثر منفی را بر مسیر شاخص کل ثبت کردند. همچنین نمادهای خودرو، وبملت و ذوب پرمعامله‌ترین نمادهای بازار بودند و بخش مهمی از ارزش معاملات خرد را به خود اختصاص دادند.

 در فرابورس نیز شرایط مشابهی برقرار بود. شاخص کل این بازار با افت 0.12 درصدی در سطح 28 هزار و 674 واحد ایستاد و شاخص هموزن فرابورس نیز با کاهش 0.06درصدی در محدوده 161 هزار واحد باقی ماند. این افت‌های محدود نشان می‌دهد که اگرچه جو کلی بازار منفی بود، اما خبری از فشار فروش سنگین یا هراس گسترده در معاملات دیده نشد. درحالی‌که بازار سرمایه چهارشنبه هفته گذشته نیز روزی منفی را تجربه کرده بود، معاملات شنبه دومین روز منفی متوالی را برای بورس رقم زد؛ با این تفاوت که هیجان منفی در تابلوها مشهود نبود. با وجود آنکه 69 درصد نقشه بازار، یعنی 499 نماد با رنگ قرمز به کار خود پایان دادند، اما صف‌های فروش سنگین شکل نگرفت و مشکلات نقدشوندگی تشدید نشد. با این حال، 687‌میلیارد تومان خروج پول حقیقی ثبت شد و ارزش معاملات خرد بار دیگر افت کرد. ارزش معاملات با سقوط به زیر سطح 10 همت، در رقم 9 هزار و 210‌میلیارد تومان به پایان رسید که نسبت به ‌روز معاملاتی قبل 23 درصد کاهش را نشان می‌دهد.

 از منظر رفتار معاملاتی نیز نسبت صف‌های خرید و فروش از نیمه دوم بازار تغییر کرد. از ساعت دوم معاملات، تعداد نمادهای دارای صف فروش از نمادهای صف خرید پیشی گرفت. در پایان بازار، 125 نماد در صف فروش و 87 نماد در صف خرید قرار داشتند. با این حال، از منظر ارزشی، وضعیت متفاوت بود: ارزش صف‌های خرید 877‌میلیارد تومان در مقابل 509‌میلیارد تومان صف فروش ثبت شد که نشان می‌دهد نمادهای مهم‌تری در سمت خرید قفل بودند و فشار عرضه بیشتر در نمادهای کوچک و کم‌عمق جریان داشت.

 در بررسی عملکرد گروه‌ها، پالایشی‌ها یکی از ضعیف‌ترین روزهای خود را رقم زدند و با خروج 227‌میلیارد تومان پول حقیقی در صدر صنایع ضررده قرار گرفتند. پس از آن، فلزات اساسی با 150‌میلیارد تومان و بانکی‌ها با 148‌میلیارد تومان در رتبه‌های بعدی خروج پول قرار گرفتند. در نقطه مقابل، گروه استخراج کانه‌های فلزی برای چندمین روز متوالی در میان صدرنشینان بازار باقی ماند و توانست 148‌میلیارد تومان نقدینگی حقیقی جذب کند. گروه سرمایه‌گذاری‌ها نیز با ورود 93‌میلیارد تومان در جایگاه بعدی صنایع مثبت ایستاد.

 در بازار صندوق‌ها، همزمان با صعود چشم‌گیر قیمت طلا، صندوق‌های طلا روزی تاریخی را رقم زدند و با رکوردشکنی بی‌سابقه توانستند ‌3 هزار و 511میلیارد تومان جذب نقدینگی داشته باشند. پس از آن، صندوق‌های اهرمی با ورود 89‌میلیارد تومان در رتبه دوم ایستادند. در مقابل، درآمدثابت‌ها با خروج 2هزار و 264‌میلیارد تومان نقدینگی در صدر صندوق‌های منفی قرار گرفتند و صندوق‌های بخشی نیز با 104‌میلیارد تومان خروج پول در جایگاه بعدی ایستادند. 

 ابراهیم سماوی، تحلیلگر بازار سرمایه روند معاملاتی دیروز بورس را حاصل «استراحت طبیعی» بازار پس از موج‌های صعودی اخیر دانست و تاکید کرد که افت شاخص‌ها بیشتر از جنس احتیاط و بازنگری بود تا نشانه‌ای از تغییر روند قطعی. او درباره وضعیت آغاز معاملات توضیح داد: «بازار سرمایه دیروز در شروع کار با شیب مثبت و رشد قابل‌توجه تقاضا در نمادهای بزرگ، به‌ویژه شاخص‌سازها همراه بود. شاخص کل حتی تا بیش از 13 هزار واحد رشد داشت، اما به‌تدریج و با افزایش فشار عرضه و خروج محسوس نقدینگی حقیقی در نیمه دوم معاملات، این روند مثبت پایدار نماند. در نهایت شاخص کل با افتی حدود 9 هزار واحد در محدوده سه‌میلیون و 272 هزار واحد بسته شد.» سماوی با اشاره به افت شاخص هموزن نیز گفت: «کاهش شاخص هموزن نشان داد که فشار عرضه فقط محدود به نمادهای بزرگ نبود و بخش قابل‌توجهی از بازار تحت‌تاثیر فضای احتیاطی دیروز قرار گرفت. این رفتار را می‌توان نشانه‌ای روشن از تردید سرمایه‌گذاران نسبت به چشم‌انداز کوتاه‌مدت دانست؛ تردیدی که با توجه به افزایش ریسک‌های کلان اقتصادی و سیاسی قابل توجیه است.»

 به گفته او «تنش‌های ژئوپلیتیک نیز در تقویت این احتیاط نقش داشته‌اند. بخشی از محرک‌های رشد در هفته‌های گذشته که بازار را تا نزدیکی سقف‌های تاریخی بالا برد، اکنون دچار فرسایش شده و بازار برای ادامه مسیر صعودی به داده‌های بنیادی قوی‌تر، شفافیت سیاستی و توقف خروج نقدینگی حقیقی نیاز دارد.» او مجموعه متغیرهای تعیین‌کننده مسیر بازار را چنین برشمرد: «وضعیت نرخ مرکز مبادله و بازار دوم، بودجه سال آینده، نرخ خوراک، بهره مالکانه، سیاست‌های مالیاتی صنایع و همچنین جهت‌گیری سیاست خارجی، همگی عواملی هستند که وزن بالایی در تصمیمات سرمایه‌گذاران دارند. تنها با بهبود این متغیرها می‌توان انتظار داشت شاخص کل بتواند مسیر صعودی تازه‌ای را آغاز کند.»

 سماوی تاکید کرد که شرایط شنبه بیش از آنکه نشانه‌ای از «چرخش قطعی» باشد، یک دوره تنفس پس از رشدهای پرشتاب اخیر است: «در وضعیت فعلی نباید انتظار جهش‌های قدرتمند و پیوسته از شاخص داشت. سناریوی محتمل برای کوتاه‌مدت، نوسان در محدوده فعلی و تلاش بازار برای تثبیت سطح فعلی شاخص کل است. فقط در صورتی که ریسک‌های سیستماتیک کاهش یابد و همزمان جریان ورود پول تقویت شود، می‌توان به رشد میان‌مدت شاخص امیدوار بود.» این تحلیلگر بازار سرمایه مسیر پیش‌رو را بیشتر در قالب رشد آرام و انتخاب‌محور توصیف کرد: «روندی که می‌توان انتظار داشت، رشد تدریجی مبتنی بر انتخاب صنایع بنیادی و نه صعود یکدست و هیجانی کل بازار است.»

 او در بخش دیگری از سخنانش به تغییر رفتار سرمایه‌گذاران تحت تاثیر افزایش انتظارات تورمی و رشد قیمت طلا اشاره کرد: «در روزهای اخیر با تشدید تنش‌ها و افزایش سطح نااطمینانی، شاهد رکوردزنی قیمت سکه و طلا در بازار داخلی بوده‌ایم. دیروز هم بیشترین ورود نقدینگی به سمت صندوق‌های طلا و ابزارهای مبتنی بر طلا بود؛ چرا که طلا برای سرمایه‌گذاران ایرانی همواره نقش پناهگاه امن و دارایی دلاری داشته است. بسیاری ترجیح می‌دهند وزن طلا را در پرتفوی خود افزایش دهند که در این مقطع کاملا منطقی است.»

هشدار درباره شاخص‌سازی

مریم محبی، تحلیلگر بازار سرمایه، با توضیح شرایط معاملات دیروز اظهار کرد: «شاخص کل با افتی حدود 9300 واحدی در محدوده سه‌میلیون‌ و 272هزار واحد به کار خود پایان داد؛ رقمی که در نگاه اول می‌تواند نشان‌دهنده یک روز عادی و بازاری متعادل تلقی شود، اما واقعیت معاملات چنین چیزی نبود. بیش از 60 درصد نمادها در محدوده منفی معامله شدند و بازار عملا روز مساعدی را تجربه نکرد.» او با اشاره به تغییرات رفتاری در جریان معاملات افزود: «اگرچه در ابتدای بازار شرایط نسبتا مناسبی وجود داشت، اما ترس ناشی از عرضه‌های سنگین در گروه پالایشی ـ که حوالی ساعت 10 مشاهده شد ـ باعث شد فضای کلی بازار تحت تاثیر قرار گیرد و موجی از عرضه شکل بگیرد. همین موضوع بار دیگر نشان داد که شاخص کل تصویر دقیقی از وضعیت واقعی بازار ارائه نمی‌دهد و نماینده خوبی برای شرایط مبهم و نگرانی سهامداران نیست.» محبی با تاکید بر لزوم بازنگری در فرمول شاخص کل ادامه داد: «شخصی که از بیرون به بازار نگاه کند، با مشاهده عدد شاخص تصور می‌کند روزی طبیعی در بورس رقم خورده، درحالی‌که نگرانی و ترس در میان سهامداران بسیار جدی است.»

 وی سپس به شرایط بازارهای جهانی و اثر آن بر رفتار سرمایه‌گذاران اشاره کرد و گفت: «مس جهانی بالای 11 هزار دلار و طلای جهانی بالای 4200 دلار بسته شد. همزمان افزایش نرخ دلار در بازار تهران نیز رخ داد و ترکیب رشد اونس جهانی و دلار کشور باعث شد صندوق‌های طلا ـ که نقدشوندگی بالاتری دارند ـ با تقاضای قابل‌توجهی روبه‌رو شوند.» او افزود: «حجم کل معاملات بازار سرمایه دیروز حدود 9 همت بود، اما نکته مهم اینجاست که تنها در ساعات ابتدایی معاملات، حدود یک همت پول به صندوق‌های طلا وارد شد. این نشان می‌دهد در حالی‌ که صندوق‌های درآمد ثابت با خروج سرمایه مواجه‌اند، صندوق‌های طلا در حال جذب سنگین نقدینگی هستند و احتمالا رکورد جدیدی در این بخش ثبت شده است.» محبی با اشاره به فضای کلان اقتصادی گفت: «افزایش تورم، افزایش نرخ بهره و جذابیت بازار طلا، مجموعه عواملی هستند که بازار سرمایه را با چالش‌های جدی مواجه کرده‌اند. جذابیت زیاد صندوق‌های طلا، همراه با نظارتی که به نظر می‌رسد بدون ضابطه و ناکافی است، می‌تواند در آینده نه‌چندان دور منجر به بروز بحران در این صندوق‌ها شود. هرچند دارایی این صندوق‌ها مبتنی بر طلاست، اما نحوه معاملات و مدیریتشان نیازمند بازنگری جدی است.»

 این تحلیلگر بازار سرمایه در ادامه وضعیت بازار را نامناسب توصیف کرد و گفت: «در بخش اقتصادی شرایط مطلوبی وجود ندارد؛ وضعیت ادامه فعالیت بسیاری از شرکت‌ها مبهم است، نسبت P/E بازار جذاب نیست و فضای کلی بورس بسیار ترسیده است. در حال حاضر تلاش بیشتر معطوف به ارائه اعداد مثبت از شاخص کل است، در حالی‌که حال واقعی بازار خوب نیست.» او در پایان خاطرنشان کرد: «شاخص‌سازی نمی‌تواند برای مدت طولانی ادامه پیدا کند و ممکن است تبعات جدی به همراه داشته باشد. در صورت ادامه این روند، احتمال از دست رفتن محدوده سه‌میلیون‌ و 200هزار واحد در شاخص کل و چرخش بازار به روند نزولی وجود دارد.»