به گزارش نسیم اقتصاد، طراحی لباس کار نه تنها باید زیبایی و جلوه ظاهری را در نظر بگیرد، بلکه باید به طور عمیقی ارگونومی لباس کار را نیز مورد توجه قرار دهد تا به کاهش خستگی لباس کار و افزایش بهره‌وری کارکنان کمک کند. در دنیای امروز که بسیاری از مشاغل نیازمند فعالیت‌های فیزیکی طولانی‌مدت و گاهی طاقت‌فرسا هستند، طراحی لباس کار ارگونومیک امری حیاتی است. ایمن صنعت ایران به بررسی جامع ملاحظات کلیدی در طراحی لباس کار با هدف کاهش خستگی و ارتقاء راحتی لباس کار می‌پردازد. ما به بررسی جوانب مختلفی از انتخاب پارچه گرفته تا جزئیات دوخت و تناسب لباس با بدن خواهیم پرداخت تا درک عمیق‌تری از اهمیت این موضوع به دست آوریم.

اهمیت ارگونومی در لباس کار: فراتر از ظاهر

ارگونومی لباس کار به معنای طراحی لباس‌هایی است که با فیزیولوژی و آناتومی بدن انسان سازگار بوده و در عین حال، نیازهای محیط کار را برآورده سازند. نادیده گرفتن این اصول می‌تواند منجر به طیف وسیعی از مشکلات شود، از ناراحتی‌های جزئی تا آسیب‌های جدی در طولانی‌مدت. تاثیر لباس کار بر خستگی بسیار قابل توجه است؛ لباس‌هایی که تنگ، سنگین، محدودکننده حرکت یا از جنس نامناسب باشند، فشار فیزیکی مضاعفی بر بدن وارد کرده و روند کاهش خستگی لباس کار را مختل می‌کنند. از این رو، طراحی لباس کار ارگونومیک باید به عنوان یک سرمایه‌گذاری اساسی در سلامت و بهره‌وری نیروی کار تلقی شود. با توجه به اینکه بسیاری از  تولیدی لباس کار این اصول را نادیده می‌گیرند، لازم است کارفرمایان و کارکنان نسبت به این موارد آگاهی بیشتری پیدا کنند.

انتخاب پارچه: سنگ بنای راحتی و ایمنی

یکی از مهم‌ترین عوامل در طراحی لباس کار ارگونومیک، انتخاب پارچه مناسب است. پارچه‌ای که انتخاب می‌شود، مستقیماً بر راحتی لباس کار، توانایی تنفس آن، قابلیت دفع رطوبت و مقاومت در برابر شرایط محیطی تأثیر می‌گذارد.

خواص پارچه‌های ایده‌آل برای لباس کار

• قابلیت تنفس (Breathability): پارچه‌هایی با قابلیت تنفس بالا به بخار آب حاصل از تعریق بدن اجازه خروج می‌دهند. این امر از تجمع رطوبت در زیر لباس جلوگیری کرده و احساس گرما و ناراحتی را به شدت کاهش می‌دهد. پارچه‌های طبیعی مانند پنبه با کیفیت بالا و برخی الیاف مصنوعی پیشرفته، اغلب دارای این خاصیت هستند.
• مدیریت رطوبت (Moisture Wicking): برخی پارچه‌ها قادرند رطوبت را از سطح پوست دور کرده و به لایه‌های بیرونی لباس منتقل کنند تا سریع‌تر تبخیر شود. این ویژگی برای مشاغلی که با تعریق زیاد همراه هستند، مانند کار در فضاهای گرم یا فعالیت‌های فیزیکی سنگین، حیاتی است.
• سبکی و انعطاف‌پذیری: وزن پارچه و انعطاف‌پذیری آن تأثیر مستقیمی بر محدودیت حرکتی دارد. پارچه‌های سبک و کشسان به کارکنان اجازه می‌دهند آزادانه حرکت کنند و از احساس سنگینی و فشار ناشی از لباس جلوگیری می‌کنند. این امر به کاهش خستگی لباس کار کمک شایانی می‌کند.
• مقاومت و دوام: در کنار راحتی، لباس کار ایمن و راحت باید از مقاومت کافی در برابر سایش، پارگی و مواد شیمیایی (بسته به شغل) برخوردار باشد. پارچه‌هایی مانند کتان ضخیم، مخلوط پلی استر-پنبه و مواد کامپوزیتی پیشرفته، معمولاً ترکیبی از دوام و راحتی را ارائه می‌دهند.
• کنترل دما: در محیط‌های با دمای بسیار بالا یا پایین، پارچه‌های مورد استفاده در طراحی لباس کار باید به حفظ دمای بدن در محدوده مطلوب کمک کنند. برخی پارچه‌ها دارای عایق حرارتی بوده و برخی دیگر با فناوری‌های خاص، حرارت را دفع می‌کنند.

پرهیز از پارچه‌های نامناسب

انتخاب پارچه‌هایی که قابلیت تنفس کمی دارند، رطوبت را جذب کرده و سنگین هستند، می‌تواند فرآیند کاهش خستگی لباس کار را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. پلاستیک‌های غیرقابل تنفس، پارچه‌های بسیار ضخیم و سنگین بدون تهویه مناسب، از جمله مواردی هستند که باید در طراحی لباس کار از آن‌ها اجتناب کرد، مگر در مواردی که الزامات ایمنی خاصی ایجاب کند.

تناسب و برش لباس: کلید آزادی حرکت

تناسب لباس با فرم بدن و برش آن، تأثیر مستقیمی بر راحتی لباس کار و توانایی انجام وظایف بدون محدودیت دارد. لباسی که بیش از حد تنگ یا گشاد باشد، می‌تواند مشکل‌ساز شود.

اندازه و فیت مناسب

• فضای کافی برای حرکت: لباس کار ایمن و راحت باید فضای کافی در قسمت‌هایی مانند شانه‌ها، آرنج‌ها، زانوها و کشاله ران فراهم کند تا کارکنان بتوانند به راحتی خم شوند، بپرند، دست‌ها را بالا ببرند و حرکات لازم برای شغلشان را انجام دهند. فضای ناکافی منجر به کشیدگی بیش از حد پارچه، احساس تنگی و خستگی عضلانی می‌شود.
• اجتناب از گشادی بیش از حد: از سوی دیگر، لباس‌های بسیار گشاد می‌توانند خطرناک باشند. گیر کردن به ماشین‌آلات، آویزان شدن از موانع یا ایجاد مزاحمت در حین کار، از جمله خطرات لباس‌های گشاد است. همچنین، گشادی بیش از حد می‌تواند مانع از تهویه مناسب شود.
• تناسب با آناتومی بدن: طراحی لباس کار ارگونومیک باید با در نظر گرفتن تفاوت‌های آناتومیکی بدن افراد صورت گیرد. این شامل طراحی مناسب برای بالاتنه، پایین‌تنه و اعضای حرکتی است.

طراحی جزئیات و برش‌ها

• آستین‌های طراحی شده: طراحی آستین‌ها باید به گونه‌ای باشد که آزادی حرکت بازوها را تضمین کند. درزهای آستین نباید در نقاطی قرار گیرند که با حرکات معمول دست در تداخل باشند. برخی لباس‌های کار دارای آستین‌های مفصلی یا برش‌های خاص در قسمت آرنج هستند.
• فاق مناسب شلوار: فاق شلوار باید به اندازه‌ای بلند باشد که هنگام نشستن یا خم شدن، کشیدگی و فشار بر ناحیه کمر و کشاله ران به حداقل برسد.
• لبه‌های قابل تنظیم: استفاده از بندهای کشی، دکمه‌های قابل تنظیم یا کشباف در قسمت کمر، مچ دست و یا پایین شلوار می‌تواند به تناسب بهتر لباس با بدن کمک کرده و از ورود سرما یا آلودگی جلوگیری کند.

طراحی برای کاربردهای خاص و محیط‌های کاری متفاوت

طراحی لباس کار ارگونومیک باید متناسب با نوع شغل و شرایط محیطی صورت گیرد. یک لباس کار ایمن و راحت برای یک جوشکار با لباس کار یک مهندس اداری تفاوت‌های چشمگیری دارد.

لباس کار برای مشاغل صنعتی و ساختمانی

در این مشاغل، ارگونومی لباس کار علاوه بر راحتی، بر ایمنی لباس کار نیز تأکید دارد.

• مقاومت در برابر سایش و پارگی: پارچه‌های ضخیم و تقویت شده در نقاط حساس مانند زانوها و آرنج‌ها برای افزایش دوام ضروری هستند.
• محافظت در برابر اشیاء تیز و ضربه: در برخی مشاغل، لباس کار ممکن است نیاز به لایه‌های محافظتی در برابر ضربه یا اشیاء تیز داشته باشد.
• دید بالا (High Visibility): برای مشاغل در معرض دید کم (مانند کار در جاده‌ها)، استفاده از رنگ‌های روشن و نوارهای بازتابنده برای افزایش دید و کاهش خستگی لباس کار ناشی از تمرکز زیاد برای دیده شدن، حیاتی است.

لباس کار برای مشاغل بهداشتی و درمانی

در این محیط‌ها، بهداشت لباس کار اولویت اصلی است.

• قابلیت شستشوی مکرر: پارچه‌ها باید به گونه‌ای باشند که بتوان آن‌ها را در دماهای بالا و با مواد شوینده قوی شست تا بهداشت کامل رعایت شود.
• سبکی و خنکی: کارکنان این حوزه اغلب ساعات طولانی را در محیط‌های بسته‌بندی شده سپری می‌کنند، بنابراین پارچه‌های سبک و با قابلیت تنفس بالا برای کاهش خستگی لباس کار ضروری است.

لباس کار برای مشاغل با فعالیت‌های تکراری

در مشاغلی که شامل حرکات تکراری هستند، طراحی لباس کار ارگونومیک باید به گونه‌ای باشد که اصطکاک را به حداقل رسانده و از تحریک پوست جلوگیری کند. استفاده از درزهای صاف و تکنیک‌های دوخت خاص می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

جزئیات طراحی و ایمنی: نقش کلیدی در راحتی

جزئیاتی مانند یقه، سرآستین، جیب‌ها، زیپ‌ها و دکمه‌ها نیز در ارگونومی لباس کار نقش مهمی ایفا می‌کنند.

یقه و سرآستین

• یقه: یقه لباس کار نباید تنگ باشد و باعث ایجاد فشار بر گردن شود. یقه باید به گونه‌ای طراحی شود که در حین حرکات سر، احساس ناراحتی ایجاد نکند.
• سرآستین: سرآستین‌ها باید به گونه‌ای باشند که نه تنها به راحتی بالا بروند (برای انجام کارهای دقیق‌تر)، بلکه از ورود گرد و غبار یا مایعات به داخل لباس جلوگیری کنند. استفاده از کشباف یا دکمه‌های قابل تنظیم در این قسمت‌ها مفید است.

جیب‌ها و محل قرارگیری آن‌ها

• دسترس‌پذیری: جیب‌ها باید در مکانی قرار گیرند که به راحتی قابل دسترس باشند، بدون اینکه در حین حرکات عادی بدن، مزاحمتی ایجاد کنند.
• عمق و اندازه: اندازه و عمق جیب‌ها باید متناسب با ابزار یا وسایلی باشد که قرار است در آن‌ها نگهداری شود، تا از افتادن یا گیر کردن اشیاء جلوگیری شود.

زیپ‌ها و دکمه‌ها

• کیفیت و دوام: زیپ‌ها و دکمه‌ها باید از جنس باکیفیت و بادوام باشند تا در اثر استفاده مکرر دچار مشکل نشوند.
• پوشاندن زیپ: در برخی مشاغل، پوشاندن زیپ با نوار پارچه‌ای می‌تواند از خراشیدگی سطح کار یا ایجاد جرقه (در محیط‌های قابل اشتعال) جلوگیری کند.

بهداشت لباس کار و ارتباط آن با خستگی

بهداشت لباس کار نیز بخشی جدایی‌ناپذیر از ارگونومی لباس کار است. لباسی که به طور مرتب تمیز و نگهداری نشود، می‌تواند منبع باکتری‌ها، قارچ‌ها و بوی نامطبوع شود. این عوامل نه تنها به سلامت کارکنان آسیب می‌زنند، بلکه می‌توانند باعث ناراحتی و افزایش احساس خستگی شوند.

• جنس پارچه و قابلیت شستشو: همانطور که اشاره شد، پارچه‌های قابل شستشو و مقاوم در برابر حرارت، به بهداشت لباس کار کمک می‌کنند.
• خشک شدن سریع: پارچه‌هایی که سریع خشک می‌شوند، از ماندگاری رطوبت و رشد میکروب‌ها جلوگیری می‌کنند.
• طراحی برای تهویه: تهویه مناسب در لباس کار، علاوه بر کاهش خستگی، به خشک ماندن لباس و در نتیجه حفظ بهداشت لباس کار نیز کمک می‌کند.

خرید و انتخاب لباس کار مناسب

هنگام  خرید لباسکار، باید به تمام این ملاحظات توجه کرد. کارفرمایان باید از تولیدی لباس کار بخواهند که اصول طراحی لباس کار ارگونومیک را رعایت کند. کارکنان نیز باید در صورت امکان، در فرآیند انتخاب لباس کار خود مشارکت داشته باشند تا اطمینان حاصل شود که انتخاب لباس کار مناسب صورت گرفته است. در نظر گرفتن دستکش ایمنی و سایر تجهیزات حفاظت فردی همراه با لباس کار، تکمیل کننده یک محیط کاری ایمن و راحت خواهد بود.

نتیجه‌گیری

طراحی لباس کار ارگونومیک یک مولفه حیاتی برای کاهش خستگی لباس کار، ارتقاء راحتی لباس کار و تضمین لباس کار ایمن و راحت است. انتخاب پارچه‌های مناسب با قابلیت تنفس و مدیریت رطوبت، تناسب دقیق لباس با بدن و آزادی حرکت، توجه به جزئیات طراحی مانند یقه، سرآستین و جیب‌ها، و همچنین رعایت اصول بهداشت لباس کار، همگی در ایجاد یک تجربه کاری مطلوب و افزایش بهره‌وری نقش دارند. سرمایه‌گذاری در طراحی لباس کار ارگونومیک نه تنها به نفع کارکنان از نظر سلامت و رفاه است، بلکه به طور مستقیم بر عملکرد کلی سازمان تأثیر مثبت می‌گذارد. برای اطمینان از کیفیت، لازم است به تولیدی لباس کار معتبر مراجعه کرده و در هنگام خرید لباسکار، تمامی این نکات را مد نظر قرار دهید.

پیشنهادات و توصیه‌ها

• آموزش کارکنان: به کارکنان در خصوص اهمیت ارگونومی لباس کار و نحوه استفاده صحیح از آن آموزش داده شود.
• بازخورد کارکنان: به طور منظم از کارکنان در مورد راحتی و کارایی لباس کارشان بازخورد گرفته و اصلاحات لازم را اعمال کنید.
• استفاده از تکنولوژی‌های نوین: در طراحی لباس کار از پارچه‌ها و فناوری‌های جدیدی که به بهبود راحتی لباس کار و کاهش خستگی لباس کار کمک می‌کنند، بهره ببرید.
• مقررات و استانداردها: از رعایت استانداردها و مقررات ملی و بین‌المللی در زمینه طراحی لباس کار ارگونومیک اطمینان حاصل کنید.
• ارزیابی مداوم: فرآیند انتخاب لباس کار مناسب و اثربخشی آن باید به صورت مداوم مورد ارزیابی قرار گیرد.