به گزارش نسیم اقتصاد به نقل از ایسنا، شاهسونی با اشاره به مطالعات ملی انجام‌شده در سال 1403، اعلام کرد در شهرهای مورد مطالعه با جمعیتی بالغ بر 57میلیون نفر، بیش از 35 هزار و 540 مرگ منتسب به مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق PM2.5 ثبت شده است؛ تنها در تهران مرگ بیش از 7 هزار نفر به این آلاینده ارتباط دارد.

به‌جز هزینه‌های انسانی، بار اقتصادی آلودگی هوا نیز سنگین است. شاهسونی خسارت اقتصادی ناشی از مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا در سال گذشته را معادل 13.94 میلیارد دلار برآورد و تاکید کرد که اجرای ناقص قانون هوای پاک و ضعف در اسقاط خودروهای فرسوده، ارتقای سوخت و توسعه حمل‌ونقل عمومی، از مهم‌ترین موانع بهبود کیفیت هواست.

گفت‌وگوی تفصیلی ایسنا با دکتر عباس شاهسونی – عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی را در زیر می‌خوانید:

دکتر عباس شاهسونی – عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا، می‌گوید: آلودگی هوا براساس آخرین گزارش بار بیماری‌ها دومین عامل خطر مرگ در جهان پس از فشار خون و مهم‌ترین تهدید محیط زیستی برای سلامت انسان و بزرگترین خطرات محیط زیستی برای سلامت کودکان است.

آلودگی هوا؛ دومین عامل مرگ و تهدیدی جدی برای سلامت انسان و کودکان

او می‌افزاید: براساس آخرین گزارش موسسه بار بیماری‌ها، آلودگی هوای آزاد و هوای داخل سالیانه منجر به بیش از 8.1 میلیون مرگ زودرس در جهان می‌گردد؛ یعنی از هر 8 مرگ یک مرگ منتسب به آلودگی هوا است؛ که 83 درصد آن به علت بیماری‌های غیرواگیر می‌باشد. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر 99 درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آن غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5 بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت (5 میکروگرم در متر مکعب) است. همچنین طبق گزارش بانک جهانی هزینه مرگ‌های به علت آلودگی هوا در جهان بیش از 8 تریلیون دلار و در کشور ایران بیش از 23 میلیارد دلار می‌باشد. آلودگی هوا پس از دود سیگار به عنوان دومین علت مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در جهان شناخته می‌شود.

آثار بهداشتی و اقتصادی آلودگی هوا در ایران طی 1403

وی در پاسخ به سوال ایسنا درباره مطالعه انجام شده درباره آثار بهداشتی و اقتصادی آلودگی در کشور طی سال گذشته، ادامه می‌دهد: شهرهای مورد مطالعه شامل شهرهای تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، یاسوج، همدان، خرم آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، آبادان، زنجان، یزد، ارومیه، کرمان، بیرجند، قم، زابل، بجنورد، دزفول، بوشهر، شهرکرد، اردبیل، بندرعباس، شوشتر، بم، قزوین، ایرانشهر، بهبهان، اردکان، عسلویه (پارس جنوبی)، بروجرد، دورود، اسلامشهر، قرچک، ملارد، پاکدشت، پردیس، رباط کریم، شهر قدس، شهریار، ورامین، ساوه، شاهرود، سمنان، شاهین شهر، شازند، ریگان، قصرشیرین، مراغه، ملایر، ماهشهر، گرمسار، گناباد، نیشابور، کاشان، بناب، اشتهارد، نظرآباد، سبزوار، مهران، دره شهر، ساوجبلاغ، سرخس، رفسنجان، سیرجان، جیرفت، فهرج، نهبندان، رشت، یاسوج، خورموج (دشتی)، کنگان، میبد، مهریز، بافق، بهارستان، دماوند و پیشوا در سال 1403 محاسبه و مورد استفاده قرار گرفت و جمعیت مجموع شهرهای فوق بیش از 57 میلیون است.

بیش از 35هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در کشور

شاهسونی درباره برآورد انجام شده از تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در سال گذشته، به ایسنا می‌گوید: تعداد کل موارد مرگ منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 در افراد بالای 30 سال در سال 1403 در شهرهای مورد مطالعه بطور میانگین 35هزار و 540  نفر با حد پایین 23766 و حد بالای 46008 نفر است.

بیش از 7هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در تهران

به گفته او، در شهر تهران بطور میانگین مرگ 7هزار و 342 نفر با حد پایین 4928 و حد بالای 9474 نفر منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 می‌باشد. نتایج نشان می دهد که بطور میانگین جزء کل موارد مرگ منتسب به ذرات معلق در کشور در سال 1403 برابر با69.12  درصد است که این جزء منتسب در شهرهایی نظیر ایرانشهر، زابل، کنگان، ماهشهر، عسلویه، ریگان، اهواز، بوشهر، تهران، مشهد، اصفهان و اراک که با آلودگی هوای شهری و پدیده گرد و غبار درگیر هستند بالاتر از میانگین کشوری است.

سهم آلودگی هوا در مرگ‌های ناشی از بیماری‌های قلبی، سکته‌ها و سرطان‌ها

رییس سابق گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، می‌افزاید: براساس آخرین گزارش بانک جهانی، 11.4 درصد از کل مرگ و میرهای جهانی در سال 2022 به علت مواجهه با PM2.5 می‌باشد. همچنین مواجهه با  PM2.5 باعث 30 تا 33 درصد از مرگ و میرهای جهانی به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی، 20 تا 26 درصد از مرگ و میرهای جهانی ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی و سکته مغزی و 19 تا 20 درصد از مرگ و میرهای جهانی ناشی از سرطان ریه، اختلالات نوزادان و دیابت نوع 2 شده است. آلودگی هوا، هر سال باعث 570000 مرگ در کودکان زیر 5 سال می‌شود.

شاهسونی همچنین درباره اینکه چه بیماری‌هایی بیشترین ارتباط را با مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا دارند، به ایسنا می‌گوید: میانگین جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 در کشور 12.69 درصد است. در شهر تهران جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق در سال 1403 برابر با 15.7 درصد می‌باشد. بالاترین و پایین‌ترین جزء مرگ طبیعی منتسب به ذرات معلق در سال 1403 به ترتیب مربوط به شهر زابل با 23.8 درصد و شهر شاهرود با 3.7 درصد می‌باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی ادامه می‌دهد: بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی و سرطان ریه بیشترین ارتباط را با آلودگی هوا دارند که طبق نتایج تحقیقات میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 در کشور14.66 درصد می‌باشد. در شهر تهران جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق در سال 1403 برابر با 16.06 درصد می‌باشد. بالاترین میانگین جزء مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی منتسب به ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 در کشور مربوط به شهر زابل با 21.36 درصد است. میانگین جزء مرگ به علت سکته مغزی منتسب به ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 در کشور 15 درصد می‌باشد.

او می‌افزاید: در شهر تهران جزء مرگ بعلت سکته مغزی منتسب به ذرات معلق در سال 1403 برابر با 17.61 درصد می‌باشد. میانگین جزء مرگ بعلت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 در کشور 11.3 درصد است. در شهر تهران جزء مرگ بعلت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق در سال 1403 برابر با 13.79 درصد می باشد. بالاترین میانگین جزء مرگ بعلت بیماری های مزمن انسداد ریوی منتسب به ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 در کشورمربوط به شهر زابل است.

وی همچنین می‌گوید: میانگین جزء مرگ بعلت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 در کشور 14.43 درصد می باشد. در شهر تهران جزء مرگ بعلت سرطان ریه منتسب به ذرات معلق در سال 1403 برابر با 17.36 درصد است.

شاهسونی درباره وضعیت مواجهه استان‌های مختلف با آلودگی هوا نیز به ایسنا می‌گوید: طبق نتایج میانگین سالیانه غلظت ذرات معلق PM2.5 در طی سال 1403 در شهرهای مذکور 30.41 با انحراف معیار 41.86 میکروگرم در مترمکعب می‌باشد که بیش از 6 برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت (5 میکروگرم در متر مکعب) و بیش از 2.5 برابر استاندارد ملی (12 میکروگرم در متر مکعب) است. بالاترین و پایین‌ترین میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5 در سال 1403 به ترتیب مربوط به شهر ایرانشهر با 193 میکروگرم در مترمکعب (بیش از 38 برابر رهنمود سازمان بهداشت جهانی) و شهر شاهرود با میانگین غلظت سالیانه 9.56 میکروگرم در متر مکعب می باشد. میانگین غلظت سالیانه ذرات معلق PM2.5  در سال 1403 در شهر تهران 33.1 میکروگرم در متر مکعب است.

خسارات آلودگی هوا بر اقتصاد کشور

او همچنین در پاسخ به این سوال که آیا برآورد اقتصادی مشخصی از هزینه‌های ناشی از مرگ‌های مرتبط با آلودگی هوا در سطح کشور یا شهرهای خاص داشته‌ایم، می‌گوید: در سال 1403 در مجموع خسارت اقتصادی مرتبط با کل موارد مرگ ناشی از همه علل منتسب به آلودگی هوا برابر با 13.94 میلیارد دلار معادل با 1004 هزار میلیارد تومان برآورد شد که این مقدار نسبت به سال 1402 افزایش یافته است. طبق بررسی‌های ما مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در کلان شهر تهران بطور میانگین برابر با  2880.77 میلیون دلار (دو میلیارد و هشتصد و هشتاد میلیون دلار) معادل با 207.41  هزار میلیارد تومان (همت) می‌باشد. همچنین به عنوان مثال مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در کلان شهر اهواز بطور میانگین برابر با 501.44 میلیون دلار معادل با 36.1 هزار میلیارد تومان می باشد.  

شاهسونی می‌افزاید: مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در کلان شهر مشهد نیز بطور میانگین برابر با 1049.19  میلیون دلار معادل با 75.5 هزار میلیارد تومان (همت) می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در شهر اصفهان بطور میانگین برابر با 810.6 میلیون دلار معادل با 58.4 هزار میلیارد تومان می‌باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در کلان شهر تبریز هم بطور میانگین برابر با 584.23 میلیون دلار معادل با 42 هزار میلیارد تومان می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در کلان شهر شیراز نیز بطور میانگین برابر با 376.28  میلیون دلار معادل با 27 هزار میلیارد تومان می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در کلان شهر کرج بطور میانگین برابر با 905 میلیون دلار معادل با 65 هزار میلیارد تومان می باشد. مجموع خسارت اقتصادی کل موارد مرگ ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال 1403 در کلان شهر قم بطور میانگین برابر با 321 میلیون دلار معادل با 23 هزار میلیارد تومان می باشد.

روند صعودی خسارات اقتصادی آلودگی هوا در جهان

او با اشاره به روند صعودی خسارات آلودگی هوا در جهان، می‌افزاید: براساس گزارش بانک جهانی در سال 2022 هزینه جهانی مرگ و میر و عوارض بیماری ناشی از مواجهه با آلودگی هوای  PM2.5در سال 2019، 8.1 تریلیون دلار برآورد شده که معادل 6.1 درصد تولید ناخالص داخلی جهانی است. البته برخی برآوردهای دیگر نیز حاکی از روند صعودی خسارات آلودگی هوا است؛ به عنوان مثال، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه   تخمین می‌زند که هزینه آسیب‌های بهداشتی ناشی از آلودگی هوای آزاد می‌تواند تا سال 2060 به 20.5 20/5 تا 27.6 تریلیون دلار (9 تا 12 درصد تولید ناخالص داخلی) افزایش یابد.

شاهسونی می‌افزاید: از کل هزینه‌های تخمینی جهانی آلودگی هوا با ذرات PM2.5  برای سلامت، حدود 85 درصد مربوط به مرگ و میر زودرس و 15 درصد مربوط به بیماری‌ها است. میزان مرگ و میر زودرس منتسب به PM2.5 در سال 2019 در کشور ایران 41839 نفر برآورد شده است که به معنای مرگ و میر 50 نفر در 100 هزار نفر جمعیت است که از میانگین جهانی پایین تر است. علاوه بر این خسارات تجمیعی مرگ و میر و بیماری برای کشور ایران 23.6 میلیارد دلار برآورد شده است که 13% آن به عوارض بیماری‌های مربوط بوده و کل خسارات حدود 5% تولید ناخالص داخلی کشور بوده است که پایین‌تر از میانگین جهانی (6.1 %)  است.

کاهش جزئی میانگین غلظت ذرات معلق در 1403

او در پاسخ به این سوال که در مقایسه با سال‌های گذشته، روند آلودگی هوا در ایران صعودی بوده یا نزولی؟ می‌افزاید: طبق بررسی‌های انجام شده میانگین غلظت ذرات معلق در کشور در سال 1403 نسبت به 1402 به میزان بسیار جزئی کاهش یافته است. البته این نتایج مربوط به کل کشور است؛ در بعضی از شهرها افزایش قابل توجهی داشتیم و بعضی از شهرها نیز کاهش داشتیم. در شهر تهران به میزان جزئی افزایش غلظت ذرات را داشتیم. در کل میانگین غلظت ذرات معلق در کشور ایران بیش از 6 برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت است و فاصله زیادی با حد سلامت دارد.

شاهسونی می‌گوید: در سال 1403 در کشور فقط 28 درصد از روزهای سال غلظت ذرات معلق PM2.5 کمتر از 15 میکروگرم در متر مکعب (رهنمود سازمان بهداشت جهانی) بوده است. بیشترین تعداد روزهای با غلظت کمتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت در شهر سنندج و شاهرود (86 درصد) می باشد. همچنین در شهر تهران فقط 4.1 درصد از روزهای سال (15 روز) غلظت ذرات معلق PM2.5 کمتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت می باشد. در طی سال 1403 در شهرهای مورد مطالعه کشور ایران تقریبا 9.3 درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا ذرات معلق PM2.5 در محدوده هوای خوب، 69.2 درصد در محدوده هوای قابل قبول، 14.9 درصد در محدوده هوای ناسالم برای گروه‌های حساس، 5.8 درصد در محدوده هوای ناسالم، 0.4 درصد در محدوده هوای خیلی ناسالم و 0.4 درصد در محدوده هوای خطرناک می باشد که نسبت به سال 1402 تعداد روزهای دارای هوای خوب به میزان 1 درصد افزایش یافته است.

اجرای ناقص قانون هوای پاک

ضعف در اسقاط خودروهای فرسوده و توسعه حمل‌ونقل عمومی

او همچنین در پاسخ به سوال که قانون هوای پاک در ایران از چه سالی به تصویب رسیده و تاکنون چه میزان از مفاد آن عملیاتی شده است؟ می‌گوید: قانون هوای پاک از سال 1396 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است و طبق گزارش سازمان حفاظت محیط زیست تقریبا 50 درصد وظایف سازمان ها در اجرای این قانون به میزان ضعیف تا متوسط انجام شده است که البته وزن این 50 درصد در کاهش آلاینده های هوا بسیار بالا است؛ از جمله اسقاط وسایل نقلیه فرسوده، ارتقاء کیفیت سوخت مصرفی وسایل نقلیه موتوری، مدیریت مصرف سوخت خانگی، تجاری و صنعتی، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، تامین مالی، تجهیز نیروگاه ها و صنایع به سیستم های کنترلی و توسعه انرژی های تجدیدپذیر که این وظایف بصورت ناقص انجام شده است و در بعضی از موارد انجام نشده است.

شاهسونی درباره مهم‌ترین نهادهای مسئول در اجرای قانون هوای پاک نیز به ایسنا می‌گوید: در قانون هوای پاک 174 تکلیف برای 23 دستگاه اجرایی در نظر گرفته شده است که مهم ترین دستگاه های مسئول در این قانون سازمان ملی استاندارد (16 تکلیف)، وزارت راه و شهرسازی (7 تکلیف)، سازمان برنامه و بودجه کشور(9 تکلیف)، پلیس راهور، وزارت صمت (7 تکلیف)، وزارت کشور (8 تکلیف)، وزارت نفت(9 تکلیف)، وزارت نیرو(5 تکلیف)، شهرداری‌ها، سازمان محیط زیست(19 تکلیف)، وزارت اقتصاد و دارایی (3 تکلیف) دارند.

او درباره دلایل و موانع عدم اجرای کامل این قانون می‌افزاید: دلایل متعددی برای عدم اجرای این قانون وجود دارد اما مهم ترین آنها این است که این قانون هیچ هدف کمی برای کاهش آلاینده های هوا در نظر نگرفته است و مثلا مشخص نیست که بعد از 10 سال از تصویب قانون می خواهیم چقدر غلظت آلاینده های هوا را کاهش بدهیم. همچنین عدم تخصیص بودجه به دستگاه‌های اجرایی، عدم اولویت مدیران اجرایی برای کاهش آلاینده‌های هوا، تحریم‌ها، عدم همکاری مناسب بین دستگاه‌های اجرایی و عدم نظارت بر اجرای این قانون از دیگر دلایل است.

شاهسونی در پاسخ به این سوال که از نگاه شما، کدام بخش از قانون هوای پاک در صورت اجرای درست می‌توانست بیشترین تأثیر را بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد؟ به ایسنا می‌گوید: اسقاط وسایل نقلیه فرسوده، ارتقاء کیفیت سوخت مصرفی وسایل نقلیه موتوری، مدیریت مصرف سوخت خانگی، تجاری و صنعتی، توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، تامین مالی، تجهیز نیروگاه‌ها و صنایع به سیستم‌های کنترلی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر بیشترین تاثیر را در کاهش آلودگی هوا دارند.

او همچنین درباره اینکه آیا برای اجرای بهتر این قانون نیاز به اصلاح ساختار نهادی یا قوانین جدید وجود دارد؟ می‌افزاید: ما در کشور قوانین و مصوبات متعددی برای کاهش آلودگی هوا داریم و از این نظر کمبودی وجود ندارد. مهم ترین اقدام باید رفع موانع اجرای قانون باشد و نظارت دقیق بر اجرای آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست و دستگاه‌های نظارتی از جمله سازمان بازرسی و مجلس شواری اسلامی است.

شاهسونی در پاسخ به این سوال که چه انتظاری از دولت و شهرداری‌ها در شرایط فعلی می‌توان داشت تا وضعیت آلودگی هوا در کوتاه‌مدت بهبود یابد، می‌گوید: در کوتاه مدت و با توجه به محدودیت های بودجه ای باید از قانون 20.80 استفاده کرد؛ یعنی کلیه توان اجرایی کشور به اقداماتی که بیشترین اثر بخشی را دارند، گسیل شود؛ از جلمه توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی در عمل نه در حرف و روی کاغذ و رفع موانع آن، توسعه انرژی‌های تجدید پذیر، کاهش تعرفه های ورود خودروهای استاندارد به کشور، اسقاط خودروهای فرسوده و بخصوص کامیون های دیزلی می تواند در کوتاه مدت اثر بخش باشد. در کل باید هزینه و فایده هر اقدام مشخص شود و بعد از آن موثرترین اقدامات عملیاتی شود.

توصیه به مردم در فصل سرد؛ خودرو کمتر، هوای سالم‌تر

وی همچنین در آستانه فصل سرد سال و پدیده اینورژن توصیه کرد: مردم هم باید به چند نکته توجه داشته باشند؛ اول اینکه آلودگی هوا بر روی عموم جامعه اثر دارد و از 8 مرگ در دنیا یک مرگ بعلت آلودگی هوا است؛ یعنی درک خطر را داشته باشند؛ بخصوص گروه‌های آسیب پذیر از جمله کودکان، سالمندان، بیماران قلبی تنفسی، بیماران دیابتی و... و. مردم کشور هم با اقداماتی از جمله معاینه فنی خودروهای شخصی، موتورسیکلت و هر وسیله نقلیه ای که استفاده می کنند به کاهش منابع انتشار کمک کنند. در صورت امکان استفاده کمتر از خودروهای شخصی داشته باشند و به پیام های بهداشتی که توسط دستگاه‌های مسئول در زمان آلودگی هوا اعلام می شود توجه کنند.