به گزارش نسیم اقتصاد، طبق آمار و اطلاعات منتشره، یک هزار و 400 کیلومتر راه ریلی معادل 14 درصد از شبکه ریلی کشور در خراسان رضوی دایر است که با بهره گیری از این ظرفیت پارسال 13 میلیون و 650 هزار نفر معادل 30 درصد از زائران و مسافران بارگاه منور رضوی از این طریق به مشهد سفر کردند که از این حیث راه آهن مشهد – تهران نسبت به سایر شبکه های ریلی کشور از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

در حوزه راه آهن خراسان رضوی 2 طرح شامل «برقی سازی مسیر ریلی تهران - مشهد» و راه اندازی «قطار سریع السیر تهران - مشهد» از سال های گذشته (1354) تاکنون مطرح بوده و فرآیندهای مختلفی را نیز طی کرده است.

آنچه تاکنون درباره اهداف کمی طرح برقی سازی مسیر ریلی تهران - مشهد پیش بینی شده، بدین صورت است که ظرفیت سالانه جابجایی مسافر آن 20 میلیون نفر در دوره کوتاه مدت و 35 میلیون نفر مسافر در دوره بلندمدت اهداف آن باشد و در زمان سیر 6 ساعته با سرعت 200 کیلومتر بر ساعت، مسیر تهران تا مشهد و بالعکس را طی کند.

از این طریق در هر 10 دقیقه یک قطار در مسیر تهران - مشهد حرکت خواهد کرد.

در اهداف بخش باری این مسیر ریلی نیز پیش بینی شده است که ظرفیت حمل بار سالانه آن در کوتاه مدت پنج میلیون تن و در بلندمدت به جابجایی 10 میلیون تن بار در سال برسد و با سرعت 120 کیلومتر در ساعت حرکت کند.

این طرح از سال 1354 در کشور مطرح بوده است، در سال 1386 در سفر وزیر وقت راه و ترابری به ژاپن، تفاهم نامه برقی سازی قطار تهران - مشهد با یکی از شرکت های ژاپنی منعقد شده و مطالعات اولیه آن توسط راه آهن ژاپن انجام گرفته است.

ظرفیت سالانه جابجایی مسافر قطار برقی مشهد - تهران 20 میلیون نفر در دوره کوتاه مدت و 35 میلیون نفر مسافر در دوره بلندمدت استدر سال 1387 طرح برقی سازی راه آهن تهران - مشهد در قالب قانون توسعه حمل و نقل عمومی توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در سال 1389، شرکتی به نام «هیربدان» برنده مناقصه شد، اما در سال 1390 این مناقصه بر اساس گزارش سازمان بازرسی ابطال شد، بعد از آن هم هر سال این طرح به نحوی مطرح می شده اما به نتیجه نمی رسیده است.

روند تخصیص اعتبارات طرح برقی کردن راه آهن مشهد – تهران به طول 975 کیلومتر در سال 1390 به میزان 710 میلیون ریال، در سال 1392 به میزان 970 میلیون ریال و در سال 1394 به میزان 11 میلیارد ریال بوده اما در سال 1403 از سوی شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی ایران برای مطالعه این طرح 210 میلیارد ریال اختصاص یافته است.

طرح قطار سریع‌السیر نیز از سال 1388 مطرح و در مهرماه 1399 تصویب شده است؛ اما تاکنون شورای اقتصاد به عنوان مهم ترین مرجع تشخیص پروژه های مهم و اساسی، این پروژه را تصویب نکرده است، با این حال شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران اعلام آمادگی کرده در صورت تصویب شورای اقتصاد، عملیات اجرایی آن را بر عهده بگیرد.

در گزارش سال 1401 وزارت راه و شهرسازی به دولت، برآورد هزینه قطار سریع السیر مشهد - تهران حدود 21 میلیارد دلار اعلام و تصریح شد که این طرح سالانه می تواند 35 میلیون مسافر جابجا کند، در این زمینه روش های تامین مالی زیادی از جمله فاینانس، یونانس، خطوط اعتباری و وام های بین المللی وجود دارد.

تاکنون طرح قطار سریع السیر با چالش های مختلفی نظیر عدم تخصیص منابع مالی پایدار و کافی برای آغاز عملیات اجرایی، تاخیر در جذب سرمایه گذاران داخلی و خارجی، نبود مطالعات به روز و کامل برای ارزیابی زمین شناسی و مسیریابی، عدم دسترسی به تکنولوژی مورد نیاز برای ساخت قطارهای پرسرعت، تغییرات مدیریتی و اولویت های برنامه ای در دولت های مختلف، هماهنگی ضعیف بین نهادهای دولتی و بخش خصوصی مواجه بوده است.

مطالعات نشان داده است که احداث راه آهن پرسرعت از دید ملی و منافع عمومی توجیه پذیر است و با افزایش سرعت 300 کیلومتر بر ساعت، توجیه اقتصادی آن بهتر می شود.

به عبارت دیگر با افزایش سرعت، اگرچه هزینه امور زیربنایی بیشتر می شود، ولی بازدهی ناوگان بهتر و هزینه ناوگان کاهش می یابد.

کریدور شرق به غرب که با هدف تسهیل حمل و نقل کالا بین کشورهای آسیایی و اروپایی، طراحی شده است، فرصت طلایی برای استان و شرق کشور به شمار می رود تا با بهره گیری از موقعیت جغرافیایی خود به مرکز ترانزیت کالا بین شرق و غرب تبدیل شود.

انتظار برای تصویب طرح در شورای اقتصاد

این موضوع محور نشست این هفته شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی خراسان رضوی بود که بخش های مختلف آن با حضور مسوولان مورد بررسی قرار گرفت.

رییس مجمع نمایندگان خراسان رضوی در این نشست با ابراز تأسف از وضعیت طرح قطار سریع‌السیر مشهد–تهران گفت: درباره این طرح سالهاست که صحبت می‌شود، اما تاکنون حتی مطالعات اولیه آن نیز انجام نشده است و هنوز در مرحله صفر هستیم.

محسن زنگنه افزود: امسال با پیگیری‌هایی که انجام شد، خوشبختانه موضوع برقی کردن مسیر ریلی مشهد - تهران به نتایج نسبی رسیده که امید است به زودی به شورای اقتصاد ارجاع داده شود.

وی ادامه داد: در بودجه امسال هفت هزار و 400 میلیارد ریال برای این موضوع در نظر گرفته شده است که بخش عمده‌ای از آن باید صرف مطالعات و تبدیل آن به طرح شود تا بتواند در شورای اقتصاد مطرح گردد.

این نماینده مجلس اظهار کرد: در مورد قطار برقی مشهد–تهران نیز ادعا شده که مطالعات آن انجام شده است؛ اما هنوز طرح نهایی تصویب نشده است. در برخی موارد نیز صحبت از فاینانس از سوی طرف چینی شده، اما تا زمانی که طرح به تصویب شورای اقتصاد نرسد، امکان انعقاد قرارداد وجود ندارد.

رییس کمیسیون گردشگری و صنایع دستی اتاق بازرگانی، صنایع و معادن و کشاورزی خراسان رضوی نیز، تقویت ناوگان هوایی و ریلی مشهد را از مهم‌ترین موارد برای توسعه گردشگری استان دانست.

مژگان ثابت تیموری گفت: توسعه پایدار گردشگری نیازمند تقویت امکانات و زیرساخت‌های موجود است که متاسفانه امکان خرید بسیاری از تجهیزات، به دلیل تحریم‌ها علیه ایران وجود ندارد.

وی افزود: با وجود اینکه زمینه ورود سرمایه‌گذار خارجی برای اجرای کلان‌ طرحها در این بخش فراهم است، اما نبود زیرساخت‌های مناسب مانع سرمایه‌گذاری در این بخش شده‌ است.

به گفته وی، لازم است صنعت گردشگری خراسان رضوی با بیش از 50 درصد از زیرساختهای گردشگری کشور با گردش مالی قابل توجه، بتواند به نحو شایسته در نمایشگاه‌های بین‌المللی معرفی شود.

دبیر کمیسیون گردشگری وصنایع دستی اتاق بازرگانی خراسان رضوی نیز با انتقاد از وضعیت طرح های زیربنایی حوزه گردشگری استان اظهار کرد: در شرایطی که مشهد به تنهایی میزبان 55 درصد از جمعیت هتل‌های کشور است و حضور زائران در سطحی گسترده ادامه دارد، سیستم حمل‌ونقل اعم از ریلی، هوایی و جاده‌ای پاسخگوی این حجم از تقاضا نیست و دچار چالش‌های جدی شده است.

ناصر غفران با بیان اینکه بخش صنعت گردشگری، متقاضی جدی توسعه زیرساخت‌هاست، تأکید کرد: اگر این طرحها به عنوان یک اصل در دستور کار قرار نگیرند و پیگیری نشوند، مشکلاتی که هم‌اکنون در سیستم ریلی با آن مواجه هستیم، در آینده دامن‌گیر کل سیستم گردشگری استان خواهد شد.

امیدها برای برقی سازی مسیر ریلی مشهد- تهران

مدیرکل راه‌آهن خراسان رضوی نیز در این باره با اشاره به اهمیت پروژه برقی‌سازی مسیر ریلی مشهد – تهران گفت: در سالهای گذشته مذاکرات متعددی برای اجرای این طرح انجام گرفته و حتی در چند مرحله تا مرز انعقاد قرارداد با شرکت‌های خارجی، از جمله یک شرکت چینی نیز پیش رفته است اما متأسفانه هیچ‌کدام به نتیجه نهایی نرسید.

مصطفی نصیری اظهار کرد: در مقطعی از زمان انعقاد قرارداد با قرارگاه خاتم‌الانبیا برای اجرای این طرح منعقد و بخشی از شبکه برق بالاسری نیز در مسیر مستقر، اما اجرای کامل آن محقق نشد، اکنون شورای ملی زیارت تصمیماتی اتخاذ کرده است که امیدواریم این‌بار به نتیجه برسد.

وی در تشریح وضعیت اعتباری این طرح اظهار کرد: بخشی از اعتبار برقی سازی راه آهن مشهد - تهران 2 میلیارد یورویی است که شامل بهسازی مسیر، احداث خط جدید و راه‌اندازی قطارهایی با سرعت طراحی 250 کیلومتر بر ساعت و سرعت عملیاتی 200 کیلومتر برای قطارهای مسافری و 120 کیلومتر برای قطارهای باری می‌شود.

با وجود تلاش‌های فراوان در این مدت، هنوز قرارداد نهایی برای اجرای طرح برقی سازی راه‌آهن مشهد - تهران عملیاتی نشده است، با این همه، مصوبه شورای ملی زیارت و تصمیمات اتخاذ شده در این شورا که اخیرا نشست آن در مشهد برگزار شد، نویدبخش اتفاقات خوبی است.

انتظار خراسان رضوی آن است که طرح قطار سریع السیر مشهد - تهران در شورای اقتصاد مطرح و مصوب شود و از روش های ممکن از جمله تهاتر نفت؛ منابع عمومی، مشوق ها و امتیازات مالی، تامین مالی فاینانس، تخفیف سود بازرگانی، تجهیزات وارداتی، امتیاز معادن، نشاندار کردن طرح و منابع لازم به آن اختصاص یابد.

همچنین انتظار است که مجمع نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی پیگیری لازم را برای در اولویت قرار گرفتن عملیاتی شدن برقی سازی قطعه ریلی مشهد - تهران انجام دهد.