به گزارش نسیم اقتصاد، زعفران ایران، به عنوان یکی از ارزشمندترین محصولات کشاورزی کشور، همواره مورد توجه جهانیان بوده است. این محصول از جمله کالاهایی است که به دلیل ارزش بالایی که دارد و به دلیل اینکه در ایران در وسعت گسترده‌ای تولید می‌شود و از کیفیت بالایی نیز برخوردار است به بسیاری از کشورها صادر شده و در سطح بین‌المللی اهمیت دارد، اما مسئله مهم این است که به دلیل نبودن فضای مناسب برای صادرات و بسیاری از قواعدی که در این مسیر موانعی را ایجاد می‌کنند این محصول با مشکلاتی همچون قاچاق دست و پنجه نرم می‌کند که طی سالیان گذشته سطح صادرات قانونی آن کاهش یافته و بر میزان قاچاق آن افزوده شده است.
آمار تولید و صادرات زعفران در سال 1401
 
بر اساس آمار ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، صادرات زعفران ایران در سال 1401 به رقم قابل توجه 240 تن به ارزش تقریبی 244 میلیون دلار رسید. این امر نشان‌دهندۀ وجود تقاضای بالا برای زعفران ایرانی در بازارهای جهانی است. میزان تولید زعفران در همین سال 398 تن بوده که پتانسیل بالای تولید این محصول در کشور را نشان می‌دهد. با در نظر گرفتن مصرف داخلی حدود 85 تن، این اعداد نمایانگر ظرفیت صادرات قابل توجه زعفران ایرانی است.
خراسان رضوی، قطب اصلی تولید زعفران
 
زعفران، تنها محصول کشاورزی جهان است که انحصار و بالاترین حجم تولید آن با کیفیت مطلوب هنوز در اختیار ایران است و این سهم تعیین‌کننده، باید به عنوان فرصتی طلایی برای عرض اندام در بازارهای جهانی و رخ‌نمایی نام ایران در کنار طلای سرخ قدر دانسته شود و در این مسیر خلاقیت و نوآوری است که راهگشا و پیش‌برنده است. در سال جاری 127 هزار هکتار از اراضی به کشت زعفران اختصاص یافته است. در حال حاضر 23 استان کشور، پیاز زعفران کشت می‌کنند و بیش از 93 درصد تولید این محصول نیز در خراسان بزرگ انجام می‌شود.
افزایش تولید و کاهش صادرات؛ چالش‌های صادرکنندگان
 
بیش از 70 درصد زعفران کشور در استان خراسان رضوی، تولید می‌شود و طی چند سال اخیر با اقدامات انجام شده و انتقال دانش به مزارع، متوسط عملکرد تولید زعفران از 3.5 کیلو گرم در هر هکتار به 9 کیلوگرم در هکتار افزایش یافته است. نکته قابل توجه این است که کشاورزان پیشرو در ایران در هر هکتار حدود 30 کیلوگرم زعفران تولید می‌کنند.
موانع اقتصادی در مسیر صادرات زعفران
 
به گفته رئیس اتحادیه صادرکنندگان زعفران، درباره میزان تولید زعفران طی سال جاری و در مقایسه با سال گذشته، آمار دقیق تولید در دست وزارت جهاد کشاورزی است، اما بر اساس همین آمارهای جسته و گریخته‌ای که در اختیار ما قرار می‌دهند، میزان تولید زعفران نسبت به سال گذشته، حدود 30 تا 50 درصد افزایش داشته است. نکته دیگر این است که ما به 67 کشور دنیا صادرات زعفران داریم و میزان صادرات تا پایان آذرماه نسبت به سال گذشته 18 درصد کاهش داشته است.
 
وی درباره دلیل کاهش صادرات زعفران گفت: یکی از مسائلی که وجود دارد این است که ما باید پس از صادرات ارز را به کشور بازگردانیم. یعنی زیر قیمت بازار آزاد بفروشیم. به این معنا که به طور مثال قیمت دلار امروز 84 هزار تومان است در حالی که صادرکننده باید دلار را 66 هزار تومان عرضه کند و در چنین شرایطی صادرکننده دچار زیان می‌شود و به همین دلیل نیز برای صادرات اقدام نمی‌کند. از طرفی نیز ما باید ارز خود را زیر قیمت بازار بدهیم و به دلیل اینکه برای صادرکنندگان ما صادرات صرفه اقتصادی ندارد و از آن کناره‌گیری می‌کنند، فرش قرمزی برای قاچاقچی پهن می‌شود تا وارد عرصه شود و جای صادرکنندگان اصلی را بگیرند و به جای اینکه صادرکننده از مبادی قانونی زعفران را صادر کند و آمار رسمی صادرات ما افزایش داشته باشد، به دلیل قاچاق آمار رسمی صادرات کاهش می‌یابد.
قاچاق زعفران و سوءاستفاده برخی کشورها از برند ایرانی
 
اما از آنجایی که قاچاق زعفران و بهره بردن برخی کشورها از آن به نام خودشان این روزها یک معضل اساسی است، چند وقتی است که بحث شناسنامه‌دار شدن این محصول مطرح شده است که غلامرضا میری درباره مراحل طی شده این طرح به ایسنا گفت: با توجه به اینکه ایران بزرگترین تولیدکننده زعفران در جهان است و 90 درصد زعفران دنیا در ایران تولید می‌شود، موضوع شناسنامه‌دار کردن زعفران مطرح شد تا مشخص باشد این زعفران تولید ایران است چرا که برخی از کشورها زعفران را از ایران خریداری می‌کنند و به نام خودشان آن را عرضه می‌کنند؛ بنابراین نام ایران به عنوان تولیدکننده این محصول در میان نیست.
شناسنامه‌دار شدن زعفران؛ راهکاری برای حفظ هویت ایرانی
 
وی تصریح کرد: علاوه بر این، در پروسه شناسنامه‌دار کردن زعفران کیفیت محصول و مراحلی را که زعفران طی می‌کند تا صدور استاندارد برای صادرات و عرضه و کدگذاری انجام می‌شود و همچنین خود مزارع نیز شناسنامه‌دار می‌شود تا بتوان تشخیص داد که به‌طور مثال این زعفران برای کدام منطقه و در چه زمینی و محصول کدام کشاورز بوده است.
 
میری در پایان گفت: تاکنون اقدام بسیار ویژه‌ای در زمینه شناسنامه‌دار کردن زعفران انجام نشده، برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شده و وزارت جهاد کشاورزی نیز به این موضوع ورود کرده و تا حدودی نیز روند رو به پیشرفتی دارد، اما برای به نتیجه کامل رسیدن نیاز به زمان بیشتری دارد.
آینده صنعت زعفران؛ حمایت از تولیدکنندگان و مقابله با قاچاق
 
قاچاق زعفران نه تنها به اقتصاد کشور آسیب می‌زند، بلکه باعث می‌شود زعفران ایرانی با نام کشورهای دیگر مانند افغانستان و اسپانیا در بازارهای جهانی عرضه شود. این امر می‌تواند به کاهش سهم ایران از بازار جهانی و تضعیف برند زعفران ایرانی منجر شود.
 
با توجه به ظرفیت بالای تولید زعفران در ایران و تقاضای جهانی برای این محصول، در صورت رفع موانع و چالش‌های موجود، می‌توان به آینده‌ای روشن برای صنعت زعفران کشور امیدوار بود. حمایت از تولیدکنندگان، تسهیل صادرات و مقابله با قاچاق، کلیدهای موفقیت در این مسیر هستند.