به گزارش نسیم اقتصاد، امسال نوسان قیمتی در بازار کالای اساسی بسیار بود. لبنیات، حبوبات، برنج، سبزیجات و… در سال جاری نسبت به ابتدای سال افزایش قیمت زیادی داشتند.
 
یکی از مسئولیت‌های وزارت جهاد کشاورزی مدیریت بازار کالاهای اساسی است که به طور مستقیم با سفره مردم ارتباط دارد. با کاهش سهم اعتبارات کالاهای اساسی وارداتی در بودجه 1404 صحبت‌هایی از افزایش نرخ ارز ترجیحی و حتی حذف آن از برخی کالاهای وارداتی می‌شود.
 
دولت چهاردهم در نخستین لایحه بودجه‌ای که به مجلس شورای اسلامی ارائه کرده برای واردات کالاهای اساسی رقم 11 میلیارد دلار / یورو در نظر گرفته است.
 
در بند «شناسه بودجه‌ای 70411 -خ دولت و دستگاه‌های موضوع ماده (5) قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب 8/ 7 / 1386 از جمله بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، مجازند نسبت به 11 میلیارد یورو برای واردات صرفاً کالاهای اساسی کشاورزی، دارو و مواد اولیه آن، ملزومات مصرفی پزشکی، شیرخشک اطفال و مواد اولیه آن به نرخ ترجیحی اقدام کنند. تخصیص ارز جهت واردات اقلام فوق توسط سازمان برنامه و بودجه به بانک مرکزی ابلاغ می‌گردد».
 
این در حالی است که بر اساس تجربه چند سال اخیر، سالانه بین 15 تا 17 میلیارد دلار کالای اساسی وارد کشور می‌شود.
 
میزان تولید و نیاز کشور
 
برنج پس از گندم، دومین محصول پرمصرف ایران است و به گفته مجری طرح گندم و برنج وزارت جهاد کشاورزی، در سال زراعی 1402-1403، 750 هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور زیرکشت برنج رفته است که بیشترین آن در استان‌های شمالی گیلان، گلستان و مازندران بوده است.
 
سهراب سهرابی به خبرنگار مهر گفته بود، با احتساب کشت نشا مجدد و راتون میزان شلتوک تولیدی 4 میلیون و 500 هزار تن بوده که از آن 2.7 میلیون تن برنج سفید تولید شد.
 
وی درباره میزان نیازمندی کشور هم عنوان کرد، با احتساب مصرف سرانه 35 کیلو گرم و 200 هزار تن ذخایر استراتژیک، آمار نیاز بازار داخل به این محصول پرمصرف 3 میلیون و 200 هزار تن است. در نتیجه بنا بر میزان تولید داخل 500 هزار تن برنج خارجی باید وارد شود.
 
اما نکته مهم در حوزه تولید برنج در کشور، کشت محصولات کیفی و با قیمت بالا است که 70 درصد آمار تولید ایران را تشکیل می‌دهد.
 
سهم ارقام مختلف برنج در تولید
 
در ایران 2 دو نوع ارقام برنج محلی و رقم‌های پر محصول تحقیق شده در مؤسسه تحقیقات برنج، کشت می‌شود.
 
رقم محلی، عملکرد در واحد سطح پایین اما محصولی با عطر و طعم بالاتر دارد، برنج‌های گروه صدر شامل صدری هاشمی، طارم، دم سیاه و… در این دسته طبقه بندی می‌شوند.
 
رقم‌های مربوط به مطالعات مؤسسه تحقیقات برنج، ارقام پر محصول با عملکرد در واحد سطح بالاتر است؛ برنج‌های قابل مصرف که نسبت به ارقام محلی شاید در طعم و مزه متفاوت باشند. برنج‌های فجر، شیرودی، ندا، نعمت و… در این گروه قرار دارند.
 
ارقام پر محصول به لحاظ قیمتی نرخ مناسب‌تری داشته، ضمن اینکه به ازای هر متر مکعب آب مصرفی تولید محصول بیشتری دارند. بین 20 تا 25 درصد تولید برنج در این ارقام بوده و باقی سهم ارقام برنج محلی و کیفی با قیمت بالا است. از این رو، با وجود میزان تولید بالا، بیشتر مردم با توجه به کاهش سطح درآمدشان توان خرید برنج ارقام محلی را ندارند.
 
اعداد درباره نوسان بازار برنج چه می‌گویند؟
 
در ادامه جدول نوسان قیمتی ارقام محلی و پرمحصول از ابتدا سال تا اول بهمن می‌آید.
.  
در مجموع می‌توان گفت، برنج هاشمی از 20 فروردین تا 30 دی ماه 56.82 درصد، طارم از 10 اردیبهشت تا 30 دی ماه 13.64 درصد و شمشیری از 10 اردیبهشت تا 30 دی ماه 8.89 درصد افزایش قیمت داشته‌اند.
 
در این خصوص برنج فجر نیز از 10 اردیبهشت که هر کیلو گرم 100 هزار تومان بود تا 30 دی ماه که به 115 هزار تومان رسید 15 درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است.
 
گفتنی است؛ قیمت‌ها درج شده در جدول مربوط به مغازه‌های خرده فروش برنج در سطح شهر (مناطق مرکزی رو به پایین) بوده و این نرخ در فروشگاه‌های زنجیره‌ای با توجه به هزینه‌های بسته بندی و… بالاتر است؛ به عنوان مثال در مقطع زمانی که برنج هاشمی در برنج فروشی‌های خرد سطح شهر هر کیلو گرم 88 هزار تومان بود در فروشگاه‌های زنجیره‌ای 120 هزار تومان به فروش می‌رسید.
 
حجم واردات امسال
 
نکته دیگر، حجم واردات امسال است. به گفته سخنگو انجمن واردکنندگان برنج در 4 ماهه نخست سال و پیش از ممنوعیت واردات (اول مرداد تا پایان آبان ماه) بین 450 تا 500 هزار تن برنج وارد و در بازار توزیع شد. این عدد پس از رفع ممنوعیت 150 هزار تن بود که مربوط به بارهایی است که تا 30 تیر ماه وارد گمرکات کشور شدند اما مجوز ترخیص برای آنها صادر نشد.
 
ثبت سفارش جدید مربوط به 10 آذر ماه می‌شود که 200 هزار تن وارد و بخش کوچکی از آن توزیع و باقی روزانه در حال ترخیص است. همچنین 30 دی مجدداً سامانه ثبت سفارش باز و سهمیه این مقطع زمانی برای واردت برنج نیز 200 هزار تن است که 30 تا 40 روز دیگر بارها وارد کشور شده و در بازار توزیع می‌شود.
 
به نظر می‌رسد واردات امسال برنج، تأثیری در کاهش قیمت برنج ایرانی نداشته و در خرداد ماه شاهد کاهش نسبی دو رقم طارم و شمشیری بودیم. در ادامه هم 22 شهریور که نرخ برنج ایرانی نیز کاهش دیگری را تجربه کرد مربوط به ورود برنج کشت اول داخلی بوده که در ادامه دوباره شاهد افزایش قیمت این محصول پرمصرف در بازار هستیم.
 
بازار برنج از سوی نهادهای نظارتی رصد می‌شود؟
 
رصد هفتگی بازار کالاهای اساسی نشان می‌دهد همان طور که در 6 ماهه نخست سال شاهد خالی شدن قفسه‌های برنج خارجی بودیم (البته این خالی شدن، به این محصول محدود نشده و برای خامه، کره، روغن هم تجربه شد و همچنان کره و روغن با حجم پایین در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و خرده فروشی‌های سطح شهر توزیع می‌شود) این امر در 3 ماه پایانی سال برای برنج ایرانی هم در حال تکرار است. در این راستا یکی از کارشناسان فعال در فروشگاه‌های زنجیره‌ای عنوان کرد، نرخ اعلامی خرید این محصول افزایش زیادی داشته و حتی برخی از فروش برنج به فروشگاه داران امتناع می‌کنند.
 
نزدیک شدن ماه مبارک رمضان و عید نوروز تأمین بازار کالاهای اساسی را ضروری کرده و حتی در چنین مقطعی دولت، سال گذشته طرح «فجرانه» را اجرا کرد تا اقلام با قیمت مناسب‌تر در اختیار خانوارهای کم‌درآمد کشور قرار گیرد.
 
بخشی از نظارت بازار کالاهای اساسی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی بوده و نهادهای نظارتی سایر دستگاه‌ها هم در این امر دخیل هستند.
 
خلأ نظارت مدیریت شده در بازار کالاهای اساسی می‌تواند چالش‌هایی را به وجود آورد که پیشگیری آن قطعاً کم هزینه تر برای دولت خواهد بود.
 
یکی از مشکلات جامعه، فقر کالری بوده که دست‌اندرکاران تأمین کننده بازار کالاهای اساسی باید مدیریت شده عمل کنند و اگر قرار است کالایی حذف شود با کالایی دیگر و با قیمت مناسب‌تر جایگزین شود.
 
به گفته مجری طرح گندم و برنج وزارت جهاد کشاورزی، به طور قطع با افزایش نرخ ارز مردم آرام آرام متمایل به برنج‌های پر محصول داخلی می‌شوند. سیاست وزارت جهاد در تولید برنج، افزایش سهم پر محصول‌ها نسبت به برنج‌های محلی است تا نقش خود را در خوداتکایی دومین کالای پر مصرف داخلی، افزایش دهد.
 
اما تا زمان تحقق این امر، آیا نیاز نیست واردات برنج با قیمت مناسب، متناسب با سطح درآمد اکثر مردم انجام شود؟